yer nəzərdə tutulurdu. Guya ucu-bucağı görünməyən qızıl və daş-qaşla zəngin xəyali bir ölkəni Eldorado adlandırmağa başladılar. Peru qızılı ilə doymayan Pisarro Eldoradonu axtarmağa yollandı. Digər ispan səyyahları da onun dalınca yola düzəldilər. İngilis Uolter Reyli də onlardan geri qalmadı.
Bu axtarışların yüz illərlə davam etməsinə baxmayaraq, həmin ölkəni tapan olmadı. O həmişə üfüqün arxasında qalırdı. Nəticədə El Dorado (yaxud Eldorado) əlçatmaz arzu, barmağınızı qaldırmaqla var-dövlət, cah-calalın başınıza töküləcəyi ölkə mənasını verməyə başladı.
1849-cu ildə Kaliforniyada qızıl aşkar ediləndə əvvəlcə hamıya elə gəldi ki, haqqında uzun zaman danışılan yer elə buradır. Kaliforniya qraflıqlarından biri hətta Eldorado adlandırıldı. Bu qraflıq indiyədək elə belə də adlanır.
Evrika
Arximed, ola bilsin, qədim dövrün ən dahi alimi olub. O, e.ə. III əsrdə Sirakuzada (bax: “Damokl”) yaşayıb və deyilənə görə, çar Hierona qohumluğu çatıb.
Zərgərin iş üçün ona verilən qızılı oğurlayıb əvəzində düzəltdiyi əşyalarda gümüş və misdən istifadə etdiyindən şübhələnən Hieron Arximeddən bunun, həqiqətən də, belə olub-olmadığına aydınlıq gətirməsini xahiş edir. Təbii ki, Arximed bunun üçün çarın tacına xələl vurmadan tərkibində gümüş və mis qatışığının mövcudluğunu yoxlamalı idi.
Arximed çaşbaş qalmışdı. Gümüş və mis sıxlığına görə qızıldan yüngüldür. Onları, həqiqətən də, qızıla qatsalar, eyni çəkidə olan təmiz qızıldan daha çox yer tutmalı idi. Əgər o, tacın həcmini bilsəydi, dərhal onun lazımi ölçüdən böyük olub-olmadığını söyləyər və beləliklə də, zərgərin düzgün və ya fırıldaqçı olduğuna aydınlıq gətirərdi. Ancaq tacı əridərək yekcins kütləyə çevirmədən onun həcmini necə öyrənə bilərdi?
Elə bu fikirlərlə də Arximed şəhər hamamına yollanır. Dərin xəyallara dalmış vəziyyətdə su ilə dolu vannaya uzanır və suyun vannanın qırağından daşmasını müşahidə edir. Vannadan sıxışdırılıb çıxardılan suyun həcmi vannaya salınmış cismin həcminə bərabər olmalıdır. Hər hansı bir cismin həcmini öyrənmək üçün, sadəcə, onun sıxışdırıb çıxartdığı suyun həcmini ölçmək kifayətdir.
Arximed vannadan çıxaraq elə çılpaq vəziyyətdə küçə ilə qaçmağa başlayır. Qaça-qaça elə hey bircə söz – “Evrika! Evrika!” (“Tapdım!”) deyə qışqırır. O lazım olan hər şeyi ölçüb-biçdikdən sonra zərgərin, həqiqətən də, dələduzluq etdiyi ortaya çıxır. Zərgəri edam edirlər. Arximed isə e.ə. 211-ci ilə qədər, Sirakuzanın alınması zamanı Roma əsgərləri tərəfindən öldürülənəcən yaşayır.
O vaxtdan “Evrika!” qəflətən ağlına gələn bir fikirlə nəyisə kəşf edən insanın sevinc hayqırtısına çevrildi.
Əlifba
Tarix e.ə. 3000-ci ilə yaxınlaşarkən indi İraq adlandırılan dövlətin ərazisində yaşayan şumerlər yazını kəşf etdilər. Ayrı-ayrı sözlər və anlayışların müvafiq işarələri (simvolları) var idi. Onların sayı bir neçə mini keçirdi. Təbii ki, belə bir yazı dilini öyrənmək həddən artıq çətin idi. Ona görə də bunu yazıb-oxumağı bacaranlara bizim dövrümüzdə universitet professorları kimi yanaşır və hörmət edirdilər.
Lakin e.ə. təxminən 1400-cü ildə bir finikiyalının ağlına dahiyanə fikir gəlir: hər bir səs üçün uyğun bir işarə (simvol) tapmaq, bundan sonra isə səs və onlara müvafiq simvollara əsasən sözlər yaratmaq. Belə olan halda minlərlə, hətta milyonlarla söz yaratmaq üçün cəmi 10–20 işarə kifayət edərdi. Bu fikir bizə çox sadə və adi görünə bilər, amma unutmayaq ki, həmin fikir tarixdə insanın ağlına cəmi bircə dəfə gəlib. Düşünmək olar ki, müəyyən səslərə müvafiq olan digər işarə sistemləri, sadəcə, həmin o finikiyalının ağlına gələn modelin törəmələridir.
Finikiyalılar simvol kimi əvvəllər sözləri işarə etdikləri elementlərdən istifadə edirdilər; məsələn, “Öküz” sözünün (finikiya dilində aleph) mənasını verən işarə finikiya dilində bu sözün əvvəlindəki “ah” səsini ifadə etmək üçün istifadə olunmağa başladı. “Ev” (beth) sözünü ifadə edən simvol “b”, “dəvə” (gimel) sözünün mənasını verən isə “g” oldu. Bu işarələr (simvollar) tədricən indi bizim hamımızın yaxşı tanıdığı hərflərə çevrildi.
Yunanlar finikiyalılardan bu sistemi, azacıq dəyişikliklər edərək hətta hərfləri belə mənimsəmişlər. Ancaq onlar yunan dilində heç bir məna verməyən sözləri təhrif etmişlər. Aleph alfaya (alpha), beth betaya (beta), gimel qammaya (gamma) və s.-yə çevrildi. Romalılar da, öz növbəsində, yunanların bu sistemini götürərək düzəlişlər etmişlər və onların əlifbası elə indi bizim də istifadə etdiyimiz əlifbanın əsasını təşkil edir – a, b, c və s.
Farisey
Makkaveylərin e.ə. II əsrdə yəhudi torpaqlarında Selevkilər imperiyasına qarşı qaldırdıqları üsyanın səbəbi yəhudilərin yunan mədəniyyəti naminə öz dinlərindən əl çəkmək istəməmələri idi. Babilistan köçü zamanı və ondan sonra yəhudi dini mürəkkəb qanunlar, həmçinin qadağalar sistemi yaratmışdı. Bu sistemin ətrafında xeyli sayda köməkçi mərasim və ayinlər əmələ gəlmişdi.
Üsyan müvəffəqiyyətlə başa çatdıqdan sonra əsası qoyulan Makkaveylər çarlığında yəhudilərdən ibarət və qeyd-şərtsiz həmin qaydalara riayət olunmasını tələb edən qruplar yarandı. Onlar özlərini ferişayya (perishayya) adlandırırdılar. Bu söz aramey dilindən “ayrılmış” kimi tərcümə olunur. Yəni onlar özlərini dünyadan ayıraraq həyatlarını Allaha xidmətə həsr edirdilər. Bu söz yunan dilində “pharisaikos”a çevrildi və başqa dillərə keçdi. Biz onları farisey adlandırırıq.
Çox güman, onlar e.ə. təxminən 100-cü ildə cəmiyyətdə vacib rol oynamağa başlayıblar. İsanın yəhudi torpaqlarına gəldiyi vaxt isə sayları artıq mini keçmişdi. Fariseylər yunan mədəniyyətinə münasibətdə güzəştli siyasət aparan yəhudi hökumətinə qarşı müxalifətdə idilər.
Fariseylər mərasimlərin son dərəcə dəqiq yerinə yetirilməsinə böyük önəm verirdilər. Özü də bu zaman mərasimlərin əsl mahiyyəti çox vaxt itirilirdi. İsa bunun bütün fariseylərə və dini kitabları yenidən köçürüb istədikləri kimi yozan ilahiyyatçılara xas olduğunu söyləyirdi.
Fariseylər İsanın nəzəriyyəsinin dini mərasimlərin yerinə yetirilməsinə aid olan hissələrinə qarşı çıxırdılar və “İncil”də İsanın buna görə onları qınadığı bildirilir; məsələn, Matfeyin “İncil”ində (23:13) belə deyilir: “Vay halınıza, ey ilahiyyatçılar və fariseylər – ikiüzlülər!”
Nəticədə, dindarlığın mənasına yox, zahiri tərəfinə daha çox
