əmri ilə Yerusəlimdə gimnaziya tikilməsi idi.
Biz ingilis dilində indiyədək “gymnasium” sözünü ancaq idmanla məşğul olunan yerlər üçün işlədirik. Almanlar isə bu sözdən əqlin inkişaf etdirilməsi üçün nəzərdə tutulan məkan mənasında istifadə edirlər. Gimnaziya onlar üçün məktəbin sinonimidir12.
Heroqlif
VII əsrdə yunanlar ilk dəfə Misirə gəlib çıxdılar: kimi tacir, kimi də muzdlu əsgər qismində. Hər şeylə maraqlanan və iti zəkaları ilə fərqlənən yunanlar hara gedirdilərsə, 2500 ildən artıq mövcud olan bir mədəniyyətin möcüzələrinə, onun yaratdığı əzəmətli tikililərə rast gəlirdilər. Bütün bunlar onlar üçün naməlum və yad idi.
Saçları dibindən qırxılmış misirli kahinlərin hərdən yunan turistləri aparıb gəzdirdikləri sirli, qapqaranlıq məbədlər onlarda unudulmaz təəssüratlar yaratdı. Divarlar qədim yazılarla dolu idi. İnsanların, quşların, heyvanların kiçik təsvirləri və sözləri əvəz edən dalğavarı xətlər qaranlıqda sezilirdi.
Bu qədim yazıların nə demək olduğu haqda yunanların təsəvvürləri belə yox idi. Misirlilərin özlərinin də bu barədə məlumatı az idi. Bələdçilər bu yazıları ya tərcümə edə bilmir, ya da bilərəkdən etmir, barbarlar ölkəsindən gəlmiş bu vəhşiləri Misirin sirləri və əzəməti ilə heyran qoymaq istəyirdilər.
Yunanlar, əsasən, məbəd divarları və qəbir daşlarının üzərində yonulmuş bu işarələri müqəddəs oyma adlandırırdılar. Yunan dilində bu, “hieroglyphikos” kimi səslənirdi. Buradan da həmin söz ingilis və başqa dillərə keçdi.
Daş üzərində oyulmuş bu yazıların tarixi kökləri məlum olmadığından anlaşılmaz, şifrlənmiş və sirli hər şey “heroqlif” sözü ilə ifadə edilməyə başlandı.
Amma bu gün heroqlif dedikdə artıq sirli və mistik heç bir şey yada düşmür. 1799-cu ildə, Napoleon Bonapartın dövründə, fransız ordusu Misiri tutanda əsgərlərdən biri e.ə. 197-ci ilə aid belə yazıların qalıqlarını tapır. Bu, üç müxtəlif üsulla yazılmış adi elan idi: yunanca və misir dilinin iki variantında. Bu yazı, bir növ, kiçicik lüğət rolunu oynadı və fransız arxeoloqu Jan Fransua Şampolyon yunan dilini dayaq nöqtəsi götürərək heroqlifləri oxuya bildi.
Hicrət
Təxminən 570-ci ildə Məkkənin (Ərəbistan) tanınmış və hörmətli ailələrindən birində oğlan uşağı anadan olur. Uşağın adını Məhəmməd qoyurlar. Atasının ölümündən sonra onun uşaqlığı və gəncliyi yoxsulluq içində keçir. Hələ cavan yaşlarından kommersiya sahəsində bacarığı ilə seçilən Məhəmməd bir dul qadının ticarət karvanlarını elə məharətlə idarə edir ki, qadın bütün biznesinin idarəçiliyini ona həvalə edir və gəncin iyirmi beş yaşı tamam olan kimi ona ərə gedir. Məhəmməd təxminən qırx yaşında olanda monoteist, yəni bir allaha inanan dini təbliğ etməyə başlayır. Bu yeni dinə xristianlıq və iudaizmin böyük təsiri olmuşdu.
İlk vaxtlar ona qulaq asanları heç nə ilə maraqlandıra bilməmişdi. Məhəmmədə yalnız həyat yoldaşı, həmçinin ailə üzvləri və yaxın dostlarından ibarət kiçik bir qrup inanırdı. Tədricən onun moizələri insanların düşüncələrinə təsir etməyə başladığından Məkkənin varlı tacirləri narahat olmağa başladılar. Buna görə də Məhəmməd tez bir zamanda onlar tərəfdən sıxışdırılmağa başlandı.
619-cu ildə həyat yoldaşının dünyasını dəyişməsi ilə Məhəmməd ciddi problemlərlə üzləşdi. Çünki həmin qadın ətrafdakılara müsbət təsir göstərirdi. Onun ölümü ilə vəziyyət dəyişdi və 622-ci il iyulunun 16-da Məhəmməd Məkkədən qaçaraq oradan 200 mil şimalda yerləşən və yeni salınmasına baxmayaraq artıq böyük nüfuz qazanmış Mədinə şəhərində sığınacaq tapdı. Onun tərəfdarlarından bir çoxu özündən əvvəl bu şəhərə gəlmişdi və əgər Məhəmməd məhz həmin gün bura qaçıb gəlməsəydi, çox güman, Məkkədə öldürüləcəkdi.
Mədinəyə gələn gündən tale Məhəmmədin üzünə gülməyə başlayır. O, döyüşə gedən dəstələrə başçılıq edərək çoxlu qələbələr qazanır. 629-cu ildə Məhəmməd Məkkəyə qalib kimi qayıdır və 632-ci ildə o, dünyasını dəyişəndə bütün Ərəbistan onun nəzarətində idi.
Onun davamçıları öz orduları ilə Ərəbistan hüdudlarından kənara çıxıb yüz il ərzində Qərbi Asiya və Şimali Afrikanı tamamilə istila etdilər və əhalisi bütünlüklə Məhəmmədin dininə (islama) etiqad edən nəhəng imperiya qurdular.
639-cu ildə yeni dövrün başlandığı tam aydın idi. Bu dövrün başlanğıc nöqtəsi məhz Məhəmmədin Mədinəyə hicrəti (mühacirət, qaçış) adı verilmiş qaçışı sayılmağa başlandı.
İsa anadan olan gün xristian təqviminin başlanğıcı sayıldığı kimi, hicrət də indiyədək müsəlman tarixinin başlanğıcı hesab edilir.
İmperiya
Əvvəllər latın dilində istənilən hərbi birləşmənin komandiri “imperator” adlanırdı. Tədricən bu söz baş komandan mənasında işlənməyə başladı.
E.ə. 31-ci ildən Oktavian Sezar Romanın mütləq hakimi oldu. O, əvvəllər ayrı-ayrı adamların rəhbərlik etdiyi bir çox dövlət idarələrinin başına keçdi. O həmçinin özünü Avqust adlandırmağa başladı (bax: “Avqust”). Ancaq bir çox titul və vəzifələrdən ən əhəmiyyətlisi “imperator” sayılırdı. Oktavian Sezar Roma ordusunun baş komandanı idi və məhz bu onun özünü qüdrətli, hakimiyyətini isə sarsılmaz edirdi. Bu səbəbdən də Avqustun tətbiq etdiyi idarəçilik üsulu imperiya adını aldı.
Əslində, “imperiya” anlayışı təkcə Roma imperiyasına şamil edilməli idi. 476-cı ildə imperiyanın qərb hissəsi dağılsa da, şərq hissəsi hələ də mövcud idi. Konstantinopolda özünü Roma imperatoru adlandıran padşahlar 1453-cü ilədək hökmranlıq etdilər. Qərbdə bu titulu 800-cü ilədək – Roma papası Böyük Karlı imperator elan edənədək tanımadılar.
Həmin qərb imperatorları (“Müqəddəs Roma imperiyası”nın imperatorlarından söhbət gedir. İmperiya özü isə papa tərəfindən müqəddəs elan edildiyi üçün belə adlanırdı) 1806-cı ilədək hökmranlıqlarını davam etdirdilər. Bu, Napoleonun özünü Fransa imperatoru elan etdiyi illər idi. O dövrdə ürəyi istəyən hər bir padşah özünü imperator adlandıra bilərdi. Yaşadığımız dövrdə isə biz yalnız Yaponiya imperatorundan danışa bilərik.
Romalılar bir çox qeyri-Roma xalqlarını idarə etdiklərindən indi tərkibinə əhalisi ayrı dildə danışan və ayrı mədəniyyətə mənsub olan bir neçə ölkənin daxil olduğu dövlət imperiya hesab olunur (keçmiş Britaniya imperiyası kimi)13. Başqa dildə danışan və başqa mədəniyyətə aid olan ölkələri idarə etmək üçün
Bizdə də gimnaziya məktəb anlamına gəlir.
Biz isə buna misal kimi keçmiş Rusiya imperiyasını və ya SSRİ-ni göstərə bilərik.
