Zavodlunun sözlərindən dəstək alaraq:
“Mən də belə düşünürəm. Sovetlər belə qalmayacaq. Gələcək illərdə nüfuz dairəsi genişlənəcək. Mənə belə gəlir ki, çox keçmədən Türkiyə də Sovet sisteminə daxil olacaq. Bizə Almandan Amerikadan fayda yoxdur. Bizim gələcəyimiz rus dostluğundadır”, – dedi.
Həmzə:
“Əslində bu təşkilatın qurulmasını mən də istəmirəm. Ancaq mən deyirəm ki, təşkilatın qurulmasının qarşısını almalıydıq. Önləyə bilmədik, indi onu biz dağıtmalıyıq. Bunu əksər işçiləri ermənilərdən ibarət olan Sovet konsulluğunun əliylə etməməliyik. Bəzi arkadaşların vəziyyəti pis olacaq”, – deyə israr etdi.
Zavodlu:
“Görüşməmizdə konsuldan, arkadaşlara sıxıntı verilməyəcəyinə dair söz alarıq”, – deyə ortalığa bir fikir atdı.
Bu fikrin qarşısında Həmzə Qarabağlı:
“Onları tanımırsanmış kimi danışma! Rusun hansı sözünə nə qədər bel bağlana bilər? Bundan başqa, səlahiyyət konsulun əlində deyil ki”.
Borluklu:
“Baxın, bunu da sizə söyləyim. Sonra demədi deməyin. Bizim bu Qafqaz qaçaqları, söz dinləyən insanlar deyil. Onların gözünü intiqam hərisliyi bürüyüb. Təşkilatın adını belə “Qafqaz İntiqam Qartalları” qoydular. Adamlara Türk dövləti Qarsın göbəyində ev, iş yeri verdi; Qarsın ən bərəkətli ovalarında tarlalar, biçənəklər ayırdı, amma onlar hələ də bolşeviklərdən intiqam almağın peşini buraxmırlar. “Biz Sovetləri dağıdacağıq, yurdumuza dönəcəyik!” deyirlər, başqa bir sözləri yoxdur. İllərdir dağlarda, yaylalarda, karvansara künclərində yaşayırlar. Sovetlərin deyil, onların dağıdılması lazımdır. Ən önəmli xüsus da budur ki, onlar Qarsda qaldıqları müddətdə bizə rahat gün yoxdur. Hər birinin mütləq buradan başqa bir yerə göndərilməsi gərəkdir”.
Zavodlu:
“A Həmzə, Borluklu çox açıq söylədi. Mən bunları söyləmək istəmirdim. Bunlar indidən bizi dinləmirlər. Qarsın seçkin, öndə gələn kimsələri olduğumuz halda bizi adam yerinə qoymurlar. Sən iqtidar partiyasının idarəçiliyində olduğun halda bir iş görəndə səndən soruşduqları yoxdur. Bunların nə əlinin, nə dilinin ölçüsü var. Görmədinmi o vaxt sənə bir şillə vuran adamın başına nələr gətirdilər?”
Borluklu:
“Yeri gəlmişkən, Həmzə, o məsələ necə olmuşdu? Eşitmişəm, amma ətraflı məlumat sahibi deyiləm”.
“Yekəxana birisiylə mübahisəmiz düşdü, sözümüz bir az sərt şəkil aldı. İş böyüdü. Mənim sözlərimi həqarət sayan adam üzümə bir şapalaq vurdu. Çevrəmizdəkilər araya girib olayı sakitləşdirdilər. Bizim qaçaqlar olayı eşidər-eşitməz kimsədən bir söz soruşmadan, mənə belə demədən o gecə gedib adamın evinə, mal-mülkünə, otuna, samanına od vurmuşlar. Allah üzünə baxıb, adam çoluq-çocuğunu evdən çıxara bilmişdi. Bütün hər şeyi yanıb kül olmuşdur. Təbii ki, yanğını bizim qaçaqların çıxardığını kimsə bilmədi. Sabah nələr törədəcəklərindən mən də əndişəliyəm.”
Borluklu ağrılı yerdən tutmuş, Həmzənin də qaçaqlar sarıdan rahatsız olduğunu körükləməyi bacarmışdı.
“Budur, sizə deyirəm, bunlar özbaşına insanlardır. Söz-saz dinləməz, ağılları kəsən işi tutarlar. Onlara görə biz qorxaq, Türk dövlətinin verdiyi payı alıb, hər şeyi unudan insanlarıq. Çoluq-çocuğu, evi, mal-mülkümüzü buraxıb silahlanaraq, Sovet üsul-idarəsinə hücumlar etməliyik ki, igid sayılaq”.
Həmzə:
“Bəylər, bir halda ki, getmək istəyirsiniz, buyurun gedin. Mən bu işdə yer almaq istəmirəm”, – dedikdə Borluklu çarəni ondan saqqız kimi yapışmaqda gördü.
“Biz sənsiz əsla addım atmarıq. Sən, yüksək məqamlı dövlət adamları ilə oturub durmağı bilirsən. Ən azından bizim xətalı bir iş görməyimizə əngəl olarsan. Yanımızda ol, kifayətdir. Görəcəksən biz gərəkəni edəcəyik. Heç biri də zərər görməyəcək.”
Zavodlu və Borluklunu yaxşı tanıyan mühafizəçilər heç bir şey soruşmadan onları gözləmə salonuna apardılar. Müsafir gəldiyi xəbər veriləndə konsul, vaxtsız gələn müsafirlərin məlum kəslər olduğunu o dəqiqə anladı. Onları gözlətmədən yanlarına endi. Hörmətlə qarşılayıb onları qəbul salonuna apardı.
Konsul üzdən rusların tipik soyuqluğunu sərgiləsə də, maraq və həyəcan içindəydi.
“Bir gəlişmə varmı?” – deyə soruşdu.
Zavodlu:
“Bəy əfəndi, gözlədiyimiz məktub gəldi”, – deyərək qoyun cibindən çıxardığı zərfi konsula uzatdı. Türk dilini yaxşı bilən diplomat zərfi o dəqiqə açaraq iki fotoşəkil üzərində aydın olaraq seçilən sətirləri birnəfəsə oxudu. Çaşqınlığı üzünün ifadəsində əks olunmuş bir halda təkrar incələdi.
“Bəylər! Durum çox ciddidir. İzninizlə mən bunu Ankaraya bildirim.”
Zavodlu:
“Xeyr, lütfən tələsməyək. İstəsəniz, Ankaraya bildirməzdən öncə bir az danışaq. Bizim bəzi əndişələrimiz var.”
“Nədir əndişəniz?”
“Biz bu bilgiləri ölkələrimiz arasında gəlişməkdə olan dostluğun pozulmaması naminə sizə veririk. Ancaq bu da bir gerçək ki, bu təşkilatı quranlar çox yaxın arkadaşlarımızdır. Təşkilatın fəaliyyətlərini dayandırmaq istərkən onları cəzalandırarsaq, bu heç xoş olmaz. Açıqcası, arkadaşlarımızın zərər görməsini istəmirik.”
“Təbii ki, haqlısınız. Onların zərər görməsini mən də istəmirəm.”
“Biz sizdən onların zərər görməyəcəyinə dair söz almaq istəyirik.”
“Baxınız, mən sizə öz adıma onların zərər görməyəcəyinə dair şərəf sözü verirəm. Ancaq, üst məqamların, Moskvanın və ya Ankaranın tədbirlərində fərqli gəlişmələr olarsa, bunu əngəlləməyə gücüm yetməyə bilər. O zaman anlayışınıza sığınmaq istərdim.”
“Xeyr, biz qəti söz almalıyıq. Əks halda kəlmənin tam anlamıyla biz arkadaşlarımızı satmış oluruq.”
“O zaman mən sizə bir sual verim: Siz, necə bir çözüm düşünürsünüz? Mənim yerimdə siz olsanız, necə edərdiniz?”
Həmzə sözə qarışdı:
“Bizim
