bel bağlanan, üzü dönməz adamdır”.
“Niyə buradadırlar?”
“Bu köydə ev alıb yerləşiblər.”
“Eləmi? Çox yaxşı, çox yaxşı…”
Koxalılar, ərazini öyrənən Qaçaq Nuru və yoldaşlarına lap yaxın gəlib atlarından endilər və salam verdilər. Hal-əhval tutduqdan sonra Nuru:
“Bizim gəldiyimizi kimdən öyrəndiniz?” – deyə soruşdu.
Hacıxəlil:
“Bu gün-sabah gələcəyinizi təxmin edir, onun üçün yolunuzu gözləyirdik”, – dedi.
“Çoxmu gözlədiniz?”
“Çox deyil. İki saat olar. Sizi, Qaranlıq dərə vadisinə enərkən gördük.”
“Buradan oranı necə gördünüz?”
Koxalı Almaz, əliylə boynundakı durbini tutaraq:
“Bununla, – dedi. – Zənn edirəm yaylanın hər yerini dolaşdınız. Bölgəni necə gördünüz?”
“İndi biz də ondan danışırdıq. Bir sözlə, mükəmməl.”
“O halda buyurun evə gedək.”
“Zəhmət vermək istəmirik. Tez bir zamanda Qarsa dönəcəyik.”
“Heç elə şey olarmı? Yemək hazırdır. Yeyər, sonra yolunuza davam edərsiniz.”
Qaçaqlar bir-birlərinin üzünə baxdı. Yaylanın təmiz havası hamısının qurd kimi acmasına səbəb olmuşdu. Xozeyin, yoldaşlarına göz vuraraq:
“Nə yedirəcəksən bizə?” – deyə soruşdu.
“Daş fırında qaz qızartmışlar, altında da bulqur plovu.”
“Qardaşlar, indi qaz qızartmasını yemədən getmək olmaz”, – deyən Xozeyin:
“Nə yedirəcəksən deyə soruşduğuma baxmayın. Belə bir gündə, belə bir yerdə, belə bir dostun xanəsində daş da olsa yeyilər”, – dedi.
Almazın evi Kiçik Buğatəpənin orta yerindəydi. Yardımçıları atları axura çəkib yemlərkən Koxalı, müsafirləri içəri apardı. Böyük qonaq otağının səkiləri, tavanı və divarları Qafqaz xalılarıyla örtülmüşdü. Xozeyin ilmə-ilmə işlənmiş sənət xariqələrini görüncə:
“Ay Almaz, mübarək olsun! Evin xalı muzeyi kimidir. Borçalıdanmı gətirdiniz? Bizim oranın xalılarına bənzəyirlər” sözləriylə heyranlığını ifadə etdi.
“Sadəcə bu qarşı divardakı Borçalı xalısıdır. Digərləri burada toxundu.”
“Təbrik edirəm. Hamısının da usta xanımların barmaqlarıyla toxunduğu bəlli. Qazax və Borçalı yaylalarının naxışlarına Buğatəpənin çiçəkləri də əlavə olunmuş.”
Bu arada xalılardakı incəlikdən gözünü ayıra bilməyən Nağı:
“Bizim xalılara baxanda Qafqaz xalqının zövqünü anlamaq asandır. Bir Rus sənətşünası “Türk dünyasında Təbriz, Türkmənsəhra və Qazax xalıları üçəm qardaşdır”, deyir. Məncə kiçik qardaş Qazax-Borçalı xalısıdır. Bir baxın, kiçik qardaşlar kimi çox şirindirlər”.
Evin xanımı müsafirləri salamladıqdan sonra ərinin üzünə baxdı. Əri:
“Yeməyi tezcə gətirək”, – dedi.
Az sonra böyük bir mis sinidə buğlanmaqda olan ətli bulqur plovu süfrənin ortasında yerini aldı.
“Haydı, buyurun Bismillah!”
Ləziz yeməklərin müşayiəti ilə başlayan söhbət, məmləkət həsrətinin üstünə gəlmişdi. Yaşanan sıxıntıların dilə gətirilməsinin ardından yeməyin sonuna doğru kaşar, qravyer və çay süfrədəki yerlərini aldı. Qaçaqların gözü qravyer və kaşardaydı. Koxalı Almaz ilə çox səmimi olan Qaçaq Nuru:
“Xanımların əllərinə sağlıq. Çox nəfis bir yemək idi. Qaz qızartması yemişdim, amma beləsini yox. Allah bərəkətini artırsın”, – dedi.
“Afiyət olsun, halal xoşunuz olsun.”
“Ay Almaz, bu kaşarı, qravyeri haradan aldın?”
“Heç yerdən almadıq. Əmim, Koxalı Hacıxəlilin kaşarı məşhurdur.”
Qaçaq Nuru heyrət edərək:
“Nə dediyindi? Sizlərin kaşar pendiri, İsveçrə qravyeri hazırladığını bilmirdim”, – dedi.
“Biz bu evləri alanda köyümüzdə bir xeyli molokan vardı. Demək olar hamısının böyük-kiçik heyvandarlıq ferması vardı.”
“Yəni heyvandarlıq fermerliyini buraya molokanlarmı gətirib?”
“Xeyr. Bizim yerli türklər çox əski zamanlardan bəri burada pendirçiliklə məşğul olarmış. Türkmən saçak, tulum, otlu, kəllə, tel, çürük, çanaq, çeçil, şor kimi onlarca çeşid pendirləri olurmuş. 1880-ci illərə qədər pendirçiliklə məşğul olan biri David Moser adında bir isveçrəliyi köyə gətirərək ortaq edib bir kooperativ qurmuşlar. Avropa standartında qravyer və kaşar istehsalına başlamışlar. 93 Hərbi sonrasında Sultan Əbdülhəmid Xan hərb təzminatı olaraq Qars, Ərdahan və Batumu ruslara tərk etmək durumunda qaldıqda, ruslar buraya molokanları gətirib yerləşdirmişdir. Böyük savaş sırasında yerli xalq rus ve ermənilərin zülmündən köylərini tərk etdikdə, ruslar və almanlar bu işə əl qoymuşlar. Bu vəsiləylə heyvandarlıq fermaları xeyli inkişaf etmişdir.
İstiqlal hərbində Qars təkrar türklərə keçincə hökumət Qafqazdan köçüb gələn Qarapapaq türklərini buraya yerləşdirdi. Biz öncə dövlətin verdiyi ev və əraziləri almadıq.
Sizə bir xatirəmi danışım: Məni Qars Əmniyyət müdiri Emin bəy yanına çağırmışdı. Ali Ağa camisinin yuxarısında bulunan böyük bir şəhər sahəsini mənə göstərərək “Gəl bu sahəni sənə verək”, – dedi. Ona: “Mən Buğatəpə köyündə Şamil Ağanın eviylə tarlalarını alacağam”, – dedim. Elə də etdim”.
Qaçaq Nuru:
“Genə sən burada ev və ərazi almışsan. Biz hələ də karvansara hücrələrindəyik”.
“Biz bu evləri aldıqdan sonra qonşularımızdan kaşar və qravyer hazırlamağı öyrəndik. Bilxassə əmim bu işi yaxşıca mənimsədi. Süfrəmizdəki kaşar və qravyer öz məhsulumuzdur. Afiyət olsun!”
“Sağ olun, var olun. Nə yaxşı
