Ələkbər onun fikrini təsdiq etdi:
– Düz deyirsən. Ancaq bu da çox çətin məsələdir. Bir özün fikirləş, Ağa. İndi Bakıda doqquz mindən çox tacir var. Əgər İranla əlaqə kəsilsə, onlar mallarını harda satarlar? Ən yaxşı ticarət İrandadır. Hər tacirin neçə ticarət gəmisi var. İstədikləri vaxt İrana mal göndərirlər. Yolar bağlansa bəs bu yazıqlar mallarını harda satsınlar?
– A kişi, nə çoxdur başqa ölkələr, şəhərlər? Elə gərək mütləq İrana göndərsinlər? Ursiyyətin o qədər iri şəhəri var ki… Bilirsən hər şey insanın öz əlindədir. Onu de ki, bu tacir tayfası ki, var, canını güdaza verər, ancaq gəlirinin bir abbası da azalmasına razı olmaz. Xətrinə dəyməsin a, sən də xırda tacirsən. Amma bilirəm ki, sənin kimi adamlar öz arvad-uşaqlarının sağlamlığına görə hər şeylərindən keçərlər. Heyif ki, hamı sənin kimi deyil… nə deyim, vallah, Allah bilən yaxşıdır. Onun yazdığını heç kəs poza bilməz. Görək bundan sonra başımıza nə gələcək, – o üzünü Mehinbanuya tutdu, – Hə, arvad, hələ görəcək günlərimiz daldadır.
– A kişi, ağzını xeyirliyə aç, hələ heç nə olmayıb indidən başlamısan ah-ufa. Bəlkə, heç xəstəlik-zad yoxdur, bu söz-söhbət yalandır?
– Təki sən deyən olsun. Ancaq şər deməsən xeyir gəlməz. Hər halda təhlükəni qabaqcadan bilib hazırlıqlı olmaq yaxşıdır.
Ələkbər getməyə hazırlaşdı, ayağa durdu.
– Hazırlıqlı olub neyniyə bilərik, ay Ağa? – soruşdu.
– Elə demə, Allah eləməmiş, Bakıda xəstəlik baş versə uşaqları yığıb bağa köçərik.
Mehinbanu:
– Guya bağ Bakıdan çox uzaqmış… – dedi.
– Yenə bir xeyli aralıdır. Havası təmizdir. Həm də şirin suyu öz quyumuzdan işlədərik, burdakı kimi qapıya gələn sudan almarıq. Azuqəni elə indidən alıb tədarük eləmək olar. Daha bazar-dükandan evə şey gətirmərik.
Arvad onunla razılaşdı:
– Yaxşı da, nə deyirəm ki? Onda günü sabahdan başlayaq azuqə yığmağa, havalar bir balaca qızan kimi köçək bağa.
– Allah qoysa, novruzdan bir az sonra köçmək olar. Deyirlər, mart çıxdı, dərd çıxdı. Çətini bu mart ayını başa vuranadır.
Kəblə Ələkbər gecədən xeyli keçmiş qocalarla vidalaşıb evinə getdi.
Adətən, o səfərdə olanda Gülnisə ilə Əli evdə qalıb onun qayıtmasını gözlər, ev-eşiyini sər-sahmanda saxlayardılar. Nə qədər bivaxt qayıtsa da, sadiq qulluqçu və nökər onu sevinclə qarşılayıb lazım olan xidməti edərdilər. Bu gün gəmidən düşən kimi şeylərini hamballa evə göndərmişdi. Deməli, Gülnisə ağasının qayıtmasından xəbərdardı. Ancaq qapıya çatanda içəridən işıq gəlmədiyin görüb təəccübləndi və qanı qaraldı. Yorğun olduğundan evə çatan kimi isti yatağında rahatlanmaq istəyirdi.
Qapını bir-iki dəfə bərk döyəndən sonra Əli əsnəyə-əsnəyə gəlib açdı.
– Bəs bilmirsiz ki, mən gəlmişəm, nə əcəb belə tez yatmısız?
Əli tələsik ağasının kürkünü, papağını alıb ondan üzr istədi.
– Ağa, biz gözlədik, çox gec olduğundan elə bildik daha gəlməli olmadın. Dedik, yəqin uşaqların yanında gecələmisən. Bağışla, ağa, bu saat hər şey hazır olar.
Səsə Gülnisə də ayılıb əl-ayağa düşdü:
– Kəbleyi, bağışla, elə bildik bu gün daha gəlməyəcəksən. Bu saat kürsünü qalayıram… Əli, sən də tez samovar qaynat.
Ələkbər əlini yellədi:
– Samovar lazım deyil, otaqları qızdırın, – dedi.
O yataq otağına keçib soyuq yorğan-döşəyin üstündə, çarpayıda oturdu. Bir azdan Gülnisə közərmiş kömürləri gətirib kürsüyə qoydu. Qapı ağzında dayandı:
– Genə bir şey lazımsa, gətirim, – dedi.
– Yox, heç nə lazım deyil, get yat. Səhər məni tezdən oyat.
– Baş üstə, Kəbleyi, – deyib qadın otaqdan çıxdı.
Ələkbər ayaqlarını qızdırmaq üçün kürsüyə yaxın gəldi. Çarpayının üstündən yorğanını götürüb kürsünün üstünə saldı ki, qızışsın. Sonra yatağına uzanıb fikrə getdi. Yuxusu gəlmirdi. Gah, bayaq qaynatasıgildəki vəba söhbəti yadına düşür, narahat olurdu, gah da keçmişləri xatırlayırdı. Bəxtindən razı deyildi. Doğrudan da ailə məsələsində onunku gətirməmişdi. İki dəfə evlənib dörd uşaq atası olsa da, avara-sərkərdan idi. Uşaqları onunla yaşamır, evdə rahat güzəranı, qayğısına qalıb can yandıran yoxdu. Hiss edirdi ki, üçüncü dəfə də evlənmək lazım gələcək. Həm özü nisbətən cavandı, qırx beş yaşı vardı, həm də uşaqlarına ana lazımdı. Nənə ilə baba nə qədər onların nazını çəkib tərbiyə etsələr, qayğısına qalsalar da həmişə yaşamayacaqdılar. Qız uşağı böyüdükcə dərdi-səri də artırdı. Onları vaxtında ərə vermək, el adəti ilə cehiz qoşub köçürtmək üçün evin xanımı, qızların anaları olmalıydı. Digər tərəfdən də üçüncü dəfə evlənməyə qorxurdu. Bu dəfəki də xəstələnib ölsəydi, daha o buna dözə bilməzdi. Həm də gərək eləsini seçəydi ki, uşaqlarını incitməsin. Doğma xalanın – rəhmətlik Zübeydənin onları incitməsindən gözü qorxmuşdu.
Xeyli fikirdən sonra belə qərara gəldi ki, bu məsələ barədə yenə bacısı ilə məsləhətləşsin.
* * *
Kəblə Ələkbərin gətirdiyi xəbər düz çıxdı. Birinci dəfə vəba İranın Tehran və Həmadan şəhərlərində baş verdiyinə görə Xəzər dənizinin Rusiya sahilləri və Zaqafqaziya təhlükəli rayon sayılmağa başladı.
Daxili İşlər Nazirliyi Xəzərdə üzən bütün gəmilərin heyət və sərnişinlərini tibbi müayinədən keçirmək üçün 1904-cü il iyulun 22-də Zığda xüsusi məntəqə təşkil etdi. Bu günlərdə Xəzərdə xüsus keşikçi gəmilər üzürdü. Onlar limana daxil olmaq istəyən gəmiləri körpüyə buraxmır, Bakı Mərkəzi Dəniz Tibbi Müayinə məntəqəsinə göndərirdilər.
Lakin hökumətin gördüyü tədbirlərə baxmayaraq Bakını bu dəhşətli azardan qorumaq mümkün olmadı. Avqust ayında vəbaya tutulan ilk xəstələr aşkar olundu. Sonrakı günlərdə xəstələrin sayı xeyli çoxaldı. Vəziyyət o yerə gəlib çatdı ki, Bakı və Sartov təhlükəli şəhərlər elan olundu. Vəbanın Volqa sahillərinə yayılmasına səbəb quru yollarda nəzarətin zəif olması idi. Yaxşı ki, xəstəlik epidemiya
