qarşı sui-qəsd». İkinci sərlövhə belə olacaq: «Şübhəli bir maliyyə müfəttişi müdirimizin və baş redaktorumuzun bəzi tənqidlərindən narazı qaldığı üçün onu vəzifə başında öldürmək istədi… və s.»
ÜZRLÜ SƏBƏBLƏR
Rıfqı əfəndi vəqf idarəsində7 katib idi. Özünə görə ağlı və biliyi vardı. Gələcəkdə onu yaxşı vəzifə və mühüm işlər gözləyirdi. Amma, heyf ki, düzəlməz bir nöqsanı, daha doğrusu, xəstəliyi var idi; iş yerində oturmaqdan xoşu gəlmirdi. Nə müdiriyyətin xəbərdarlığı, nə töhmət, nə maaşının tutulmağı, nə də işdən qovulma hədələri ona təsir edirdi. İdarə müdiri ona tez-tez nəsihət verəndə Rıfqı əfəndi boynunu büküb yazıq-yazıq deyərdi:
– Ah, bəy əfəndi, mənim ixtiyarımda olsaydı işə vaxtlı-vaxtında gəlməzdimmi? Zati-alinizin bu cür əsəbiləşməyinə, özümün də bu qədər sərt rəftara düçar olmağıma heç yol verərdimmi?
İdarə müdirinin işdən çıxarıldığı haqda xəbəri Rıfqı əfəndi böyük sevinclə qarşıladı. Təzə müdir onu yaxından tanıyana qədər Rıfqı əfəndi istədiyini edə bilərdi.
Təzə müdir kabinetinə gələn kimi bütün katiblər onu təbrikə getdilər. Hamı kabinetdən çıxandan sonra Rıfqı əfəndi müdirə yaxınlaşıb, ertəsi gün üçün işdən icazə istədi.
– Bacım oğlu nikahlanacaq, – dedi.
Müdir yaxşı adam idi. Etiraz etmədi:
– Buyurun, buyurun əfəndim, sabah işə gəlməyin! – dedi.
O gündən sonra Rıfqı əfəndi üçün dalbadal nikah, toy, sünnət məclisləri başlandı. Qohumlarından bir çoxuna toy və ya sünnət edildi, çoxu da kürəkən yaxud gəlin oldu. Təbiidir ki, bu hadisələrlə əlaqədar olaraq Rıfqı əfəndi işə getmədi.
Toylar qurtarandan sonra «anadan olmalar» başlandı. Təzə gəlinlərin hamiləlik müddəti çatmamış uşaqları olmağa başladı. Bu səbəblərə görə, əlbəttə, Rıfqı əfəndi işdən əkilirdi.
Dünya bitib-tükənməyən hadisələrlə doludur. Hər yaranan axırda ölməlidir. Bu, təbiətin dəyişməyən qanunudur.
Rıfqı əfəndinin ailəsində də toylar, anadan olmalar qurtaran kimi ölümlər başlandı. İki-üç gün fasilə ilə əmilər, dayılar, dayı uşaqları bir-bir ölüb gedirdilər. Elə bil onların içinə taun, vəba, İspaniya epidemiyası düşmüşdü. Amma yeni müdirin hümməti-müdaxiləsi nəticəsində bu ölümlərin qarşısı tez alına bildi. Katibin hər yeni matəminə səmim-qəlbdən şərik olan müdir bir gün qaşqabağını sallayıb dedi:
– Əzizim, işimiz tökülüb qalır. Sizin ailəniz çox qəribə ailədir… Baxırsan ki, qohumlarınız dalbadal toy etmək həvəsinə düşdülər. Təzə gəlin və kürəkən olan qohumlarınızın on beş-iyirmi gün içində uşaqları olur. İndi də ölməyə başlayıblar. İşə gəlməmək üçün göstərdiyiniz səbəblər əslində üzrlü səbəblərdir. Ancaq işimiz çox olduğuna görə bundan sonra sizə icazə verə bilməyəcəyəm. İcazə o zaman veriləcək ki, allah göstərməsin, ata, ana, arvad, uşaq kimi yaxın qohumlarınızdan birinin başına müsibət gəlmiş olsun.
Rıfqı əfəndi qərara gəldi ki, adətini tərgitsin. Özünü ancaq üç gün saxlaya bildi. Dördüncü günün sabahı uşaqlarından birini fəda etdi. Ondan üç gün sonra ikinci, beş gün sonra üçüncü uşağı da öldü. Şübhəsiz ki, uşaqların anası bu dərdə dözə bilməzdi. Dörd-beş gündən sonra o da sevgili balalarına qovuşdu. Növbə Rıfqı əfəndinin atasına çatdı. Onun dalınca Rıfqı əfəndinin anası vəfat etdi.
Rıfqı əfəndi dərin fikrə getdi:
– Ailədə məndən başqa sağ qalan adam yoxdur. İndi mən nə edim? Olmazmı ki, onlardan sonra özüm də rəhmətə gedəm?
Amma Rıfqı əfəndi buna cəsarət etmədi. O bilirdi ki, idarələrin özlərinə məxsus qaydaları var. Qohum öləndə işdən getməyə icazə verirlər. Amma işçinin özü öləndə onun yerinə təzə işçi götürürlər. Uzun fikirdən sonra Rıfqı əfəndi başqa qərara gəldi: «Müdirin o qədər də huşu yoxdur. Matəm hadisələri dalbadal baş verdiyinə görə qohumlarımızdan kimin ölüb, kimin ölmədiyini yadında saxlaya bilməz. Qoy atamla anamı bir də öldürüm.»
Yazıq qocanı ikinci dəfə öldürdü. Amma anasını təkrar öldürəndə müdir Rıfqı əfəndinin yaxasından yapışdı, nə yapışdı:
– Ədə, bura bax! Nə dedinsə, hamısını qəbul etdim. Üç uşaqla arvadın öldü, bir söz demədim. Sonra atanla anan öldü. Bunu da təbii sandım. Ötən gün atan ikinci dəfə rəhmətə getdi. Bu gün də anan ölüb. Tutaq ki, çoxları kimi sənin də iki atan varmış. Bəs bir adam iki anadan necə doğula bilər?
Sədri Ertəm
ŞAMÇININ SİÇANI
Şamçı Sabih əfəndi siyirtməni çəkdi və təşvişlə bağladı; cəmi on quruşluq alver eləmişdi.
– Yaxşı ki, subay paltarı yuyan dul qadınlar varmış. Yoxsa siyirtməyə ömür billah bu on quruş da girməzdi.
Sabih əfəndi on quruşu jiletinin cibinə atdı.
– Allah bərəkət versin, yaya da yetər, qışa da. Oğul-uşağı da dolandırar. Hey dədəm, hey! – deyə dükanı bağlayıb deyinə-deyinə şər vaxtı evinə getdi. Sabih əfəndinin atası şamçı idi. Babası, hətta ulu babası da şamçı olub. Sözün qısası, Sabih əfəndi xalis şamçı oğlu şamçı idi.
Sabih əfəndinin bu gün on quruş qazandığını görüb onu kasıb adamlardan hesab eləməyin. Doğrudur, bu gün üçün Sabih əfəndini çox da varlı saymaq olmazdı. Sabih əfəndinin atası ondan daha varlı idi. Ulu babası İstanbulun şam kralı olmuşdu. Amma bu şam kralının nəticəsi indi gücsüz idi. Onun ulu babasının İstanbulda işıq kralı olduğu dövrlərdə dünyanın neft kralları lüt gəzirdilər. O zaman qaz kralları küçələrdə tumansız dolaşan bic məhəllə uşaqları kimi idilər. Elektrik kralları hələ analarının qarnında belə yox idilər.
Sabih əfəndinin ulu babası altı qollu şamdan dövründə atlı arabası, kəli-məli olan, adı hər yerdə dollar kimi yad edilən həşəmətli bir şəxsiyyət idi. İstanbulda ilk lampa mağazası açılan gün Sabih əfəndinin babasının ürəyi partladı. Sabih əfəndinin atası o böyük, o möhtəşəm şam dükanını kiçiltməyə məcbur oldu.
Sabih əfəndi bir tərəfdən neft, bir tərəfdən qaz, bir tərəfdən elektrik hücumuna məruz qaldı. Sabih əfəndi bu üç zırpının hücumu qarşısında satdığı şamlar kimi əridi, əridi. Müştərilər də getdikcə azaldı. İndi bayram gecələrində küçələri bəzəmək
Xeyriyyə üçün bağışlanmış mal və mülkü idarə edən müəssisə.
