bildi. Mumu Gəmirməyə başladı. Xart, xart… Bir dişlək, daha bir dişlək. O boyda şam başı üstə dəydi yerə. Şamın oyuğu içində məzələnən cavan siçanlar bir-birlərini qıdıqlayarkən zəlzələyə düşmüş kimi təpəsi üstə getdilər. Siçanların Şerloq Xolmsu olan uzun bığlı, yekə bədənli bir pişik bu gurultunu eşidib pəncələrini heybətli-heybətli açıb hücuma keçdi. Lakin Arsen Lüpenlər qaçdılar. Sabih əfəndinin heybətli polis rəisi ağzı boş qayıtdı.
Gurultudan qorxuya düşən siçanların hərəsi bir deşiyə girdi. Gənc və cəsarətli bir siçan divardan aşıb qonşu evə keçdi, oradan da başqa evə soxuldu. Çardaqda ala pişiklə əlbəyaxa oldu. Nəhayət, beton divarlı və yoluq qanadlı köhnə yel dəyirmanına oxşayan elektrik stansiyasına girdi.
Cəsarətli siçan təzəcə girdiyi bu yerdə üst-üstə qoyulmuş iri sarğılar gördü. İncə və iti dişlərini uzatdı. Xırdaca burnuyla ətrafı imsilədi. Bura şamçı dükanı kimi iylənmirdi. Bir dişlək vurdu. Bunun başqa dadı vardı, mum dadı deyildi. Yenə dişlədi:
A! Bu ipək nə dadlı, nə yumşaq şeydir… – Bir dişlək, daha bir dişlək aldı. Cavan siçan yedikcə yedi. Elektrik nəql edən tellərin ipək və kauçuklarını qarnı doyana qədər yedi. Mis tel dilini acışdıranda dərhal yerini dəyişdirdi. Telin başqa yerini gəmirməyə başladı.
Cavan siçan teli gəmirdikcə on min evin və iyirmi küçənin aydınlığını su içən kimi içdi. Axşamdan bir az keçmiş elektrik lampaları birdən-birə kömür kimi oldu. Bəyazitdən Fatihə qədər hər tərəf qaranlıqlaşdı. Avtomobillərin işığı qaranlıqda çaxılan çaxmaq kimi işıldayırdı. Şəhərin böyük bir hissəsinin – Bəyazit, Fatih məhəllələrinin ramazan gecəsində qatı qaranlıq içində qalması nə qədər qorxunc şeydir!
Hamı: «şam, şam» deyə küçələrə düşdü. Şam bir anda böyük səhrada bir stəkan su qədər qiymətə mindi.
– Bu necə işdir? – Camaat söylənir, qəhvə dükanlarında oturanlar hirslənirdilər.
Vaxt keçirdi, amma işıqdan xəbər verən yox idi.
– Şam… Şam…
Şam axtaran qəhvəçi, dükançı və ev sahibləri Sabih əfəndinin dükanı qarşısına yığışdılar. Sabih əfəndini evindən çağırdılar. Qoca şamçı dükanı açdı. On ildən bəri dükanda yatıb qalan şamlar yarım saatda satıldı. Sabih əfəndi gözləmədiyi bu hadisədən son dərəcə şad oldu. Axırıncı şamı axırıncı müştəriyə verəndən sonra:
– Yetimin payını allah yetirər, – dedi və axşamüstü evə gedəndə yadından çıxartdığı tələləri qurdu. Dükanı bağlayıb getdi.
Səhər dükana gələndə Sabih əfəndi gördü ki, tələyə cavan bir siçan düşüb. Siçanın ağzında ipək və kauçuk qırıntıları vardı. Sevindi:
– Bir düşməndən qurtardım, – dedi.
Nəticə:
Dünyada çox insanlar tanıyıram ki, onlar da şamçı Sabih əfəndinin siçanı kimidirlər.
Rəşad Ənis Aygen
ÖLMƏYƏN İNSANLIQ
Gecə yarısıdır.
Ay getdikcə saralır, yastı-yapalaq evlərin arxasına girib qeyb olurdu… Səma yavaş-yavaş qaralmaqda idi. Ulduzlar göylərə mıxlanmış qəndillər kimi bir yerdə durub səyrişirdilər.
Qüdrət heysiz ayaqlarını zorla sürüyürdü. Cırıq pencəyinə bərk-bərk bürünmüşdü. Üşüyürdü. Dişi dişinə dəyirdi.
Qüdrət ağlayırdı, amma gözlərindən yaş gəlmirdi. Ağlamaqdan göz yaşları qurumuşdu, çünki…
Qüdrət ac idi. Neçə gündən bəri onun dilinə yemək dəyməmişdi. Son dəfə nə vaxt yediyini xatırlamırdı. Bəlkə on gün bundan əvvəl? Xeyr! İyirmi gün… Xeyr… Bir ay… Bəlkə daha çox.
İnsan acından asanlıqla ölmür…
Qüdrət kimsəsiz məhəllələrdə, dalanlarda qapılara qoyulmuş zibil qablarını ehmal-ehmal eşələyərək tapdığı qaralmış və kif basmış çörək qırıntıları ilə gününü keçirirdi.
Bir gün yenə zibil qabını eşələyəndə bir sümük tapdı. Az qala insan olduğunu yaddan çıxarıb sümük parçasını gəmirmək istədi…
Qüdrətin heç kimi yox idi. Nə atası… Nə anası… Nə qardaşı… Nə də dostu! Ağlı kəsəndən bəri bir varlı evində nökərçilik edirdi. Sözdə onu övladlığa götürmüşdülər. Amma gecə-gündüz işlədirdilər. Evləri süpürür, beşik yırğalayır, qab-qacaq, paltar yuyurdu.
Qüdrət on altı yaşına çatanda da evin kiçik xanımları zərrə qədər utanıb-sıxılmadan özlərinin ən kirli, ən iyrənc paltarlarını hırıldaya-hırıldaya onun qabağına atırdılar. «Yu!» deyirdilər.
Bir gün Qüdrətin «ana» deyə hörmət etdiyi evin yaşlı xanımı paltar yuyarkən onu sıxışdırmışdı. Əvvəlcə qollarını sıxmış, yanaqlarını çimdikləmiş, sonra da güclə dartıb nökərin yataq otağına aparmışdı…
Üstündə ehtirasla tövşüyən, bədəni tuluqlaşmış bu yaşlı qadından Qüdrət diksinmişdi.
O gündən sonra Qüdrət həmin evdən qaçdı. Bir müddət küçələrdə qəzet satdı. Sonra baqqal şəyirdi oldu… Müharibə başlayanda əsgərliyə getdi…
İki aydır ki, əsgərlikdən qayıdıb…
Lakin indiyə qədər iş tapa bilməyib. Ən adi bir iş üçün müraciət etdiyi qapılardan təhqir edib qovurdular.
Vətənə xidmət etmiş bir adamın mükafatı bu idimi?
Qüdrət insanlığa nifrət edirdi…
Qüdrət özünün insan doğulmuş olduğuna lənət yağdırırdı.
Başını əyib yerdə yem axtaran bir köpək, bir həşərat, hər halda, ondan daha bəxtiyar idi.
Qüdrət gedirdi…
Küçədə ondan başqa heç kim yox idi. Yalnız o və onun kölgəsi vardı; gah div boyda uzanan, gah ayaqları altında qeyb olan, sağa düşən, sola qıvrılan, divara dəyən oynaq bir kölgə.
Qüdrət bir yeməkxananın vitrini qarşısında durdu. Dükan hələ bağlanmamışdı. İçəridən yemək qoxusu gəlirdi. Qapıya sinib içəri baxdı. Yeməkxana boş idi. Yalnız şişman bir adam küncdəki masalardan birinin arxasında oturub iştahla yemək yeyirdi.
Qüdrətin gözləri qaraldı. Başı
