kitaba və lüğətə işarə etdi. Beləcə, Səbahəddinin ünsiyyətqurma səyinə qarşı tamamilə səssiz qalıb kobudluq etmədi.
– Xeyr, – gənc dedi. Qızın diqqəti könlünü oxşadı. Onunla danışandan bəri büründüyü roldan çıxıb özü oldu, yenidən kəkələyə-kəkələyə gəvəzələdi, – Bu kitab keçən il əvvəl ingiliscə çap olunub və çox maraq çəkdiyindən dərhal alman dilinə tərcümə edilib. Dostum verdi. Lüğətdən istifadə edərək sözləri tapmağa çalışıram. Adı “Neft”, müəllifi Epton Sinklerdir10. Elə indiyəcən çətinlik çəkmədən tapdığım kəlmələr sadəcə kitabın və müəllifin adıdır.
Gənclər bir-birinə baxıb gülüşdülər.
* * *
Qatar Frakiyanın mərkəzinə yaxınlaşdıqca soyuq daha kəskin hiss olunurdu. Sərnişinlər gecə soyuqdan titrəyəcəkdilər.
Hamı jaket geyindi. Hətta bəziləri əyninə üst-üstə iki jaket keçirdi, adyalı olanlar yanındakılarla bölüşdü.
Sirkəçi vağzalından yola çıxmış qatar dan söküləndə Bolqarıstan sərhədini keçdi. Sərnişinləri digər qatara ötürdülər. Son model lokomotivdən vaqonlara yayılan istilik sayəsində hamı rahat nəfəs aldı.
Səbahəddin qeyd dəftərçəsinə Bolqarıstanla Türkiyə arasındakı fərqi yazmışdı. Osmanlıdan yadigar ölkənin Birinci Dünya müharibəsindən sonrakı sürətli dirçəlişinə həm heyrətlənmiş, həm də əsəbiləşmişdi.
Plovdivi11 keçəndən sonra Səbahəddini yuxu basdı. Yuxusuzluğa tab gətirə bilməyəcəyini başa düşən gənc bağa12 çərçivəli eynəyini çıxardı, yaşıl mürəkkəbli qələminin qapağını bağlayıb qeyd dəftərçəsi ilə birlikdə qalın paltosunun cibinə qoydu.
* * *
– Haradayıq? – bir neçə saatlıq fasiləsiz yuxudan sonra Səbahəddin soruşdu.
– Bazarcığı13 keçdik, Sofiyaya14 irəliləyirik, – Məlahət cavab verdi.
Səbahəddin karıxaraq həyəcanla:
– Yuxuda sayıqlayıb xoruldamadım ki? – soruşdu.
Qız ona heyrətlə baxıb:
– Xeyr, – dedi.
Səbahəddin qəfil güləndə Məlahət onun zarafat etdiyini başa düşdü. Gülüşməyə başladılar.
Səbahəddin eynəyini taxdı, cibindən qələmini, dəftərçəsini çıxarıb Məlahətin bayaq adlarını çəkdiyi qəsəbələri qeyd etdi. Sonra Məlahətdən:
– Sizə yazılarımı oxuyum? – soruşdu.
Məlahət gülərüzlü gəncin səmimiyyətlə verdiyi suala:
– Əgər şəxsi deyilsə, buyurun, – cavabını verdi.
Səbahəddin boğazını arıtlayıb oxumağa başladı.
“Müfəssəl Cərmənistan Səyahatnaməsi.15 Bismilləhir-rəhmanir-rəhim. Bu səyahətə başlamağımın, təfsilatlı yazıb nəql etməyimin səbəbi…”
İKİ
Almaniyada alman dili, ədəbiyyatı və mədəniyyətini öyrənmək Səbahəddindən ötrü qurtuluş çırağıydı.
Osmanlı İmperiyasında 1907-ci ildə doğulanlar arasında həyatı boyu əziyyət çəkməyən bir nəfər də yoxdur. Səbahəddin isə başıbəlalı Ədirnədə doğulub, ibtidai təhsilini düşmənlə burun-buruna, döyüşlərin getdiyi Ədrəmit, Çanaqqala kimi mərkəzlərdə bitirib.
Ölkənin ən çətin dövründə pulsuz internatda – Balıkəsir Müəllim Məktəbində oxuyub. 1927-ci ildə İstanbul Müəllim Məktəbindən məzun olub, dayısının köməyi ilə Yozqatda bir il müəllim işləyib. Dayısı Rüfət bəy Yozqat Dövlət Xəstəxanasında baş həkim olsa da, Səbahəddin bu şəhəri heç vaxt sevə bilməyib. Qəti qərarla Yozqatdan Ankaraya qayıdıb. Hamıya, Ankaradakı dostlarına da elə hey, “Öldürsələr də, Yozqata ayaq basmaram” – deyirmiş. Təhsil Nazirliyində işləyən dostlarından biri, “İndi nə edəcəksən? – soruşanda, “Moskvaya gedib bəxtimi orada axtaracağam” – deyib. Əslində, bu cavab Səbahəddinin fəryadı idi.
Dostu onun fəryadını sezərək həmin imtahandan bəhs edib iştirakını israrla tövsiyə etmişdi.
Beləcə, Səbahəddinin Almaniya sərgüzəşti başlamışdı.
* * *
– Çox təsirli yazırsan. Yerində olsam, həmişə yazaram, – Məlahət dedi.
Şeirlərini müxtəlif yerlərdə dərc etdirsə də, Səbahəddin özünü nə şair, nə də yazıçı sayırdı.
– Məqsədim elə budur, – dedi, – hələlik yığıram.
Həqiqətən də, yazılarını yığmaqla məşğul idi.
Qatarın keçdiyi hər kəndi, qəsəbəni, bir növ canına çəkir, insanların geyim-keçimlərini, hərəkətlərini incələyir, binaları, yolları yaddaşına yazır, suallar verir, cavabları dəftərçəsinə qeyd edirdi.
Qatarla səyahət qeyri-adi səfər yoldaşı sayəsində Məlahət üçün də əyləncəli idi.
Bir gecə də keçdi, sübh şəfəqi yayıldı.
Səbahəddin Belqrada böyük maraq, heyrət və həsədlə tamaşa edirdi.
Macar düzənliyi barədə dəftərçəsinə “Təsvirinə qələmin gücü çatmır” yazıb, belə davam etdi: “Qatar düz yolla, sağa-sola dönmədən, istiqamətini dəyişdirmədən fasiləsiz altı saat irəlilədi. Yolda zərrəcə kələ-kötürlük olmadı. Bu düzlük qatardakı hər kəsi təəccübləndirdi. Axırda sərnişinlər, “İlahi, yol ya sağa, ya sola barı barmaq boyda əyilsin” – deyə dua etdilər. Nəhayət, möhtəşəm stansiyaya – Peştə16 çatdıq”.
Beləliklə, stansiyalar stansiyaları, şəhərlər şəhərləri əvəzləyəcək, Səbahəddin Peştdən sonra Praqa və Drezdenə də vurulacaqdı.
* * *
Berlinə çatanda Səbahəddinin sanki nitqi tutuldu.
Avtomobillərin vıyıltıyla şütüyüb keçdiyi geniş küçələr, böyük meydanlar və möhtəşəm binalarıyla göz oxşayan Berlin onu özünə valeh etdi.
Səbahəddin binalardan biri haqda belə yazırdı: “Vertheym”17 adlı ticarət mərkəzi var. Bir ucundan
