müqayisədə türk gənclərin geyim-keçimi, davranış tərzləri almanlarınkından elə də fərqlənmirdi.
İki ölkənin insanlarını qarşılaşdıranda aradakı fərqi görür, inkişaf səviyyəsini müqayisə edib kədərlənirdilər. Halbuki onlar Türkiyənin ən yaxşı yetişdirilmiş, seçilmiş gəncləriydi.
Türk müəllimlərdən ibarət kiçik qrup hər dəfə iki ölkə arasındakı fərqləri müzakirə edəndə söhbət, təbii ki, həmişə eyni nöqtəyə – Osmanlının əhəmiyyət vermədiyi, gənc Türkiyə Respublikasının isə ümdə məqsədi olan sənaye inqilabına gəlib çıxırdı.
Osmanlı imperiyasının müxtəlif bəhanələrlə ölkəyə avtomobil buraxmadığı illərdə Almaniya maşın istehsal edərək başqa ölkələrə satmağa başlamışdı. Beləliklə, “ox yaydan çıxmışdı”.
* * *
Türk hökuməti tərəfindən Almaniyaya dil öyrənməyə göndərilən beş gənc beş gün ərzində şəhəri o baş-bu baş gəzdi və Berlinin sehrinə qapılıb pullarını xərcləyib qurtardılar.
Tütün almağa belə pulu qalmayan Səbahəddin məşhur “Vertheym”dən aldığı qəlyanını doyunca işlədə bilmədi.
Səbahəddin, Məlahət və digər gənclər birlikdə səfirliyə yollandılar.
Elə o gün Səbahəddin, “Səfirliyin bizə rəhmi gəldi, dərhal Potsdama göndərdilər” – üstəlik səfirlik əməkdaşının qısa xəbərdarlığı, “Alman dilini lap tutuquşu kimi tez öyrənəsiniz!” – dəftərçəsinə qeyd etdi.
Gənc Səbahəddin və üç dostu Potsdamda18 “Deutsches Institut für Ausländer”də19 yatılı təhsil almağa başladı. Orada Türkiyədən göndərilən başqa tələbələr də vardı. Məlahət isə onlardan on dəqiqəlik məsafədə yerləşən başqa məktəbə qəbul edilmişdi.
ÜÇ
Günlər ötdü, həftələr sovuşdu, aylar dolandı…
Səbahəddin, az qala, alman dili ilə nəfəs alırdı. Əlbəttə, bunu türk səfirlik əməkdaşı, “Alman dilini lap tutuquşu kimi tez öyrənəsiniz”, – dediyi üçün etmirdi. O, təkcə çox maraq bəslədiyi alman dilini öyrənmək üçün yox, habelə ədəbi biliyini və mədəni zövqünü inkişaf etdirməkdən ötrü Almaniyaya üz tutmuşdu.
Alman ədəbiyyatının bənzərsiz əsərlərini orijinaldan oxumağa can atırdı.
Hər dəfə dostlarına, “Təsəvvür edin, bu dili öyrənəndə, nəinki Almaniyada yazılmış ədəbi əsərləri, həmçinin Avstriya, İsveçrə, Elzas20, Bohemiya21 və Sileziyadan22 çıxmış yazıçıları da oxuya biləcəyik” – deyib həyəcanını dilə gətirirdi.
Dostları Göteylə, Şillerlə təzə tanış olanda o, IX əsrdə yaşamış rahib Otfrid fon Veysenburqun adını zikr etməyə başlamışdı.
Çox keçmədən XI əsrdə qələmə alınmış Volfram fon Eşenbaxın romansı “Partsifal”dan23 və Gotifrid fon Strasburqun “Tristan və İzolda”24 əsərindən də bəhs edəcəkdi ki, Səbahəddin bu iki əhəmiyyətli əsərlə zəngin alman musiqisinə də baş vurdu.
İstirahət günlərində bəzən dostları, bəzən də Məlahətlə görüşür, əksərənsə vaxtını ütülü şalvarda, fedora papaqda, səliqəli bağlanmış qalstukla konsert zallarında təkbaşına keçirirdi. Yaşadığı yer Berlinə yaxın idi deyə tez-tez bəstəkar Vaqnerin əsərlərindən ibarət konsertlərə gedirdi.
Alman ədəbiyyatı kimi, alman musiqisini də dərindən öyrənirdi.
* * *
Qürbətdə yaşayanların nisgili səngimək bilmir. Fikirləri həmişə geridə – vətəndə qalır, xüsusən, sevgi xatirələri…
Gecə gözünü yummadı. Səhərə yaxın mürgüləsə də, yata bilmədi, çarpayıdan qalxdı. Sviterləri üst-üstə geyinib iş stolunun lampasını yandırdı.
Götür-qoy edib qərara gəlmişdi: xüsusi etinayla ərəb əlifbasında yaşıl mürəkkəbli qələmiylə yazdığı şeirlərini qarşılıqsız sevdiyi qadına hədiyyə edəcəkdi.
– İlahi, nə böyük sevgidir! – sanki inlədi.
Dəftərinin ilk səhifəsinə “Nahidə”25 yazdı.
Nahar fasiləsində məktəbdən çıxıb dəftərini o vaxtlar Ankarada müəllim işləyən böyük sevgisinə göndərəcəkdi.
Səbahəddin günəşin ilk şölələri pəncərədən süzülənədək masa lampasının işığında işlədi.
“Qurbağanın serenadası”, “Körpünün uşaqları”, “Qırışlar”, “Oyuncaqlar” başlıqları ilə dörd hissəyə böldüyü şeir dəftərini çantasına qoydu.
Nə böyük eşqdir! Qarşılıqsız, amma böyük!
Onda Nahid xanım hələ on doqquz yaşında idi. Gözəlliyi və zəkasıyla işıq saçırdı. Kişilər onun ətrafında pərvanətək dolanırdılar. Səbahəddin isə Yozqata getməzdən qabaq – İstanbulda ona vurulmuşdu. Sevgisini etiraf etmiş, amma müsbət cavab ala bilməmişdi.
Yozqatdan qalaq-qalaq məktub göndərsə də, nəticə dəyişməmişdi.
Məğlubiyyətini “Sərvəti-fünun” jurnalında “Bir macəra” adıyla dərc etdirdiyi şeirdə ifadə etmişdi.
Üzünü qırxarkən bu şeirin ilk bəndini ucadan oxudu:
Nəticəsiz məhəbbətə bağışladım gəncliyimi,
Gördüm onun nə meylini, nə mərhəmət sığalını.
Diz çökərək hüzuruna deyəndə mən sevdiyimi
Gözləri bir sillə ilə devirdi saf xəyalımı…
Bu sillənin təsiri hələ davam edirdi. Gənc qarşılıqsız məhəbbətin cənginə keçmişdi. Başına gələni lap yaxşı bilirdi, amma eşqdən kim qaça bilər ki?
Səbahəddin qəti qərar vermişdi. Səhər yeməyini bitirdi, günortadan əvvəlki dərslərinə girdi, ardınca poçta yollandı. Cidd-cəhdlə hazırladığı şeir dəftərini Nahidə göndərdi.
* * *
Zaman sürətlə axıb keçirdi.
Gənc “əldəki quşun budaqdakı quşdan faydalı olduğunu” düşünərək Məlahətlə münasibətini heç kəsmədi. Gözəllikdə,
