elə yatmışdı ki, dilindən düşmürdü.
– Eh, kaş heç deməzdim, – Məlahət deyindi, – hə, “yaraşıqlı türklə” görüşüb-görüşmədiyimi yenə soruşdular.
Halbuki qız indi çox ciddi idi: Səbahəddinin lovğalanmağına imkan verməyəcəkdi.
– Hansı kitabı oxumağa başlamısan? – deyib mövzunu tez dəyişdirdi, gəncin “yaraşıqlı türk” sözündən həzz almağına mane oldu.
– Rilkenin26 bir kitabı, – Səbahəddin bu suala məcburən cavab verdi.
* * *
Kafedə əyləşdilər. Səbahəddin papağını yandakı stula qoydu, qəlyanını səliqə ilə doldurub alışdırdı. Kəkələyə-kəkələyə danışmağa başladı:
– Rilkeni mütləq oxumalısan, Məlahət. Oxuyarkən həyatı da müşahidə etməlisən. O möhtəşəm insan mənə elə fikir aşıladı ki, o fikri həyat fəlsəfəmə çevirdim. Bu haqda danışmağımı istəyirsən?
Məlahət dostunun üzündəki ifadədən başa düşdü ki, çox ciddidir. Bəzən “etmə”, “demə”, “soruşma” söyləyərək zarafat etməsinin həmin an işə yaramayacağını düşündü.
– Qulağım səndədir, – deyib əlindəki qəhvə fincanını stolun üstünə qoydu.
– Məlahət, yalnız möhtəşəm həyat yaşayan insanlar ortaya möhtəşəm əsər qoya bilərlər. Rilke məhz belə şəxsiyyətlərdəndir. Ailəsinin, xüsusilə, anasının təsiri, Praqada keçən uşaqlıq xatirələri, sevgilisi ilə birlikdə Rusiya, Skandinaviya səyahətləri və Rodenlə27 Parisdə keçirdiyi günlər…
Səbahəddin bu məqamda susdu.
Məlahət düşündü ki, o özünü Rilkenin yerində təsəvvür edir, sanki Rilkenin həyat təcrübəsini mənimsəməyə çalışırdı.
Səbahəddin sönmüş qəlyanını yenidən alışdırdı, soyumuş qəhvəsindən bir qurtum içdi və stolun üstündəki kitabı göstərərək söhbətinə davam etdi.
– Məsələn, bu “Das Stunden-Buch” əsərini “Saatlar kitabı”, yoxsa “Dua saatları” kimi tərcümə etməliyəm? Qərar verə bilmədim. Şair kitabın ilk hissəsində tanrı obrazı yaratmağa çalışır. Deyir ki, Allahı kainatın xaricində deyil, zərrələrdə axtarmalıyıq…
Həmişəki kimi bir xeyli danışdı. Vəhdəti-vücuddan başlayıb təsəvvüfdə qurtardı. Ardınca cibindən başqa kitab çıxarıb “Das Stunden-Buch”un üstünə qoydu, qəlyanından qullab aldı. Məlahət kitabın adını oxudu:
– Tomas Mann28 “Buddenbroklar” – nə deməkdir?
Səbahəddin:
– Ailənin soyadıdır, – deyərək gülümsədi. Qəlyanından bir neçə dərin qullab alıb sözə davam etdi, – yazıçının Lübekli29 ailəsinin macərasıdır. Başdan-ayağa satiradır. Mann bu kitabda Buddenbrokların dörd nəslinin addım-addım varlanması və dağılmasını təsvir edir. Bir yandan burjuaziyanın uğur qazanma əzmi, qazanılan pula yiyə durmaq istəyi, digər yandan amansızca biliyi qorumaq həvəsi… Tomas Mann hər şeyi necə də sadə, səmimi nəql edib… Aristokratiyanın başa çatmağı ilə ortaya çıxan bu yeni sinfin sənətə verdiyi dəyəri nə qədər tərifləyibsə, onun pis vərdişlərini, cah-calalını, tərbiyəsizliyini də o dərəcədə ifşa edib. İfşa da sözdü? Ağ yuyub, qara sərib…
Söhbətin bu yerində gəncin səsi yavaşıdı, sonra maraqla:
– Mann niyə belə uğurludur, bilirsən, Məlahət? – soruşdu.
Qız aydın tərzdə:
– Xeyr, – deyəndə Səbahəddin səbəbi açıqladı.
– Hadisələrə elə nüfuz edir ki, sonradan öyrənilən, yaxud kiminsə çatdırdığı məlumatı təkrarlamış kimi görünmür.
Səbahəddin danışdıqca danışdı. Məlahət imkan versə, hələ davam edərdi. Qız cəsarətini toplayıb qol saatını göstərdi: məktəbə qayıtmaq vaxtı gəlmişdi.
Hesabı ödəyib kafedən çıxdılar.
Səbahəddin yol boyu danışdı:
– Bax, Məlahət, Almaniya və digər ölkələrin bədii əsərlərini keçmişdən gələcəyə doğru bir xətt üzərində düzsək, görərik ki, Tomas Mann alman ədəbiyyatının son dayanacağıdır. O sağdır, bizdən cəmi otuz iki yaş böyükdür. Müasirimizdir, – deyib həyəcanla əlavə etdi, – niyə mən də onlardan biri olmayım?
Məlahət dostunun nə demək istədiyini çox gözəl başa düşdü. Ciddiyyətlə:
– Eləysə sən yaz, Səbahəddin, – dedi.
Səbahəddin:
– Yazacağam, amma hələ tezdir, – cavab verdi və Almaniyaya gələndə qatarda dediyi sözü təkrarladı, – hələlik çox mütaliə etməli, təcrübə yığmalıyam.
* * *
Ayrılıq vaxtı çatdı. Hər iksi susurdu, amma qəfil baxışları toqquşdu.
– Nədir? – qız soruşdu. Gözləmədiyi cavab aldı:
– Deyəsən, sənə vurulmuşam, Məlahət.
Qız təəccübləndi, özünü itirdi:
– Hə-ə? Vurulmusa-an? – qırıq-qırıq kəkələdi. Sonra susdu… Səbahəddini incitmək istəmirdi, astaca, – Ailə qurmaq fikrim yoxdur, – dedi.
Əslində, Məlahət dil öyrənmək üçün Avropaya gələn başqa birini gözaltı etmişdi. Səbahəddin onun istədiyi xüsusiyyətlərə malik deyildi. Düzdür, yaxşı insan idi, amma Məlahət Səbahəddinlə birgə yaşamağı ağlına da gətirmirdi.
* * *
Məlahəti məktəbə ötürüb uzun müddət təkbaşına küçələrdə dolandı.
Nahidə bəslədiyi hislərinə qarşılıq ala bilsəydi, əlbəttə, o sözləri deməzdi.
Sanki Nahiddən sonra başqasına ehtiyac duyaraq Məlahətə sevgi etirafı etmişdi.
– Necə axmağam! – özünü dəfələrcə danladı.
Üstəlik rədd cavabı almışdı.
Ayaqları şişənəcən qaranlıq küçələrdə veyilləndi və çarəsiz məktəbə qayıtdı.
*
