məqsədilə buraxıblar.
Ədilbəy ona əyri-əyri baxdı:
– Necə yəni adamsız?!
– Təcrübə variantıdır, başa düşürsənmi, eksperimentdir! Yoxlayırlar, pilotsuz nəqliyyat gəmisidir, kosmik gəmiylə birləşməyə gedir. Hələ məlum deyil ki, bu təcrübədən nə çıxacaq. Əgər hər şey yaxşı, uğurlu olsa, onda radio ilə xəbər verəcəklər, lap qəzetlərdə yazacaqlar. İstənilən nəticəni verməsə, onda heç bir xəbər verməyəcəklər. Elə elmi təcrübə olaraq da qalacaq.
Ədilbəy təəssüflə alnını ovuşdurdu:
– Eh, mən də sevincək olmuşam ki, kosmosa canlı adamın uçmağını görmüşəm.
Sabitcanın bu izahından hamı pərt idi. Buna görə də susdular. Söz-söhbət, görünür, elə bununla tamama yetəcəkdi, amma Yedigey özü də bilmədən təzədən söhbəti tərpətdi:
– İgidlər, deməli, belə çıxır ki, kosmik gəmi orbitə çıxıb, özü də adamsız, bəs onu kim idarə eləyir?
– Necə yəni kim?! – deyə Sabitcan əllərini yellədi və qalib nəzərlərlə avam Yedigeyə baxdı. – Yedigey, orada hər şey radio ilə idarə olunur. Yerdən, mərkəzdən, idarəetmə sistemindən komanda verilir. Hər şey radio ilə idarə olunur. Başa düşürsən? Lap kosmik gəmidə adam olmuş olsa belə, raketin uçuşu radio ilə idarə olunur. Əgər kosmonavt bir şey eləmək istəsə, gərək, icazə alsın… Koketay1, əzizim, bu, səninçün Qaranər deyil ki, minib Sarı-Özək çöllərində sürəsən. Orada məsələ çox mürəkkəbdir, çox…
– Belə de… – Yedigey özündən asılı olmayaraq təəccübləndi.
Boranlı Yedigey üçün radio ilə idarə etmək sisteminin özü anlaşılmaz bir şey idi. Onun başa düşdüyünə görə radio uzaq məsafədən efirdə eşidilən söz və səslərdən ibarət idi.
Axı cansız bir şeyi radio ilə necə idarə etmək olar? Əgər gəminin içində adam varsa, bu, başqa məsələ: ona necə göstəriş verərlərsə, elə də eləyər bunu belə-elə, filanı da elə. Yedigey onu düşündürən bu şeyləri soruşmaq istəsə də, amma üz vurmadı, fikirləşdi ki, dəyməz. Nəsə ürəyi heç cür barışa bilmirdi. Ona görə də susdu. Çünki Sabitcan bildiklərini güzəştli bir əda ilə danışırdı. Yəni ki, öz başınız heç nədən çıxmaya-çıxmaya məni avara hesab eləyirsiniz, hələ, üstəlik, o əyyaş yeznəm də hücum çəkib məni boğmaq istəyirdi, amma görürsüz belə şeyləri mən hamınızdan yaxşı bilirəm. “Gözümüz aydın, Yedigey fikirləşdi. Səni havayı yerə oxutmamışıq ki! Gərək, bizim kimi kəmsavadlardan artıq bir şey biləsən, ya yox?!” Boranlı Yedigey bunu da fikirləşdi ki: beləsini rəhbər vəzifəyə irəli çəksələr, hamını qırıb çatar, tabeçiliyində olanların hamısını məcbur edər ki, əllaməlik eləsinlər, eləməsələr, salar gözümçıxdıya. Özü hələ əl buyruqçusudur, amma çalışır ki, heç olmazsa, bu Sarı-Özəkdəsə hamı ağzını açıb ona tamaşa eləsin…
Sabitcan, elə bil, doğrudan da, boranlıları mat qoyub çaşbaş salmaq fikrində idi, təki bacısı və yeznəsilə aralarında baş vermiş rüsvayçılıqdan sonra boranlıların nəzərində qiymətini qaldıra bilsin. Buna görə dünyada baş vermiş ağlagəlməz möcüzələrdən və elmi nailiyyətlərdən danışmağa başladı, hər dəfə də araqdan vurub, şubatla məzələndikcə qızışır, elə şeylər danışırdı ki, yazıq boranlılar, doğrudan da, çaş-baş qalırdılar, bilmirdilər ki, nəyə inansınlar, nəyə yox…
– Siz bir özünüz ağlınıza vurun, – o, gözlüyünü parıldadaraq hamını kamına çəkirmiş kimi, odlu baxışlarla süzürdü, – əslinə qalsa, biz bəşər tarixinin ən xoşbəxt adamlarıyıq. Bax, Yedigey, bizim aramızda ən ağsaqqalı sənsən. Sən, Yedigey, yaxşı bilirsən ki, əvvəllər necə idi, indi necədir! Bunu nəyə görə deyirəm? Keçmişdə insanlar allahlara inanırdılar. Qədim Yunanıstanda, guya, bu allahlar Olimp dağında yaşayırmışlar, onların nəyi Allah idi?! Sarsağın biriydilər. Əllərindən nə gəlirdi? Bir-biriylə düşmənçilik eləməkdə ad çıxartmışdılar, amma adamların həyatını dəyişə bilmirdilər, heç bu barədə fikirləşmirdilər də… Əslində, bu Allahlar heç yerli-dibli olmayıb, hamısı uydurma miflər, nağıllardır. Bizim Allahımız bambaşqa onlar bizimlə yanaşı yaşayırlar, bax, burada, bizim Sarı-Özək torpağımızda, elə bununla da bütün dünya qabağında fəxr eləyirik! Onları bizlərdən heç birimiz nə görürük, nə də tanıyırıq, bu heç lazım da deyil, qanun da buna yol verməz ki, hər yetən şırkınbay-mırkınbaylar onlara əl verib salam desinlər, bəs kefin-əhvalın necədir? Elə əsl Allah da onlardır! Bax elə sən özün, Yedigey, təəccüblənirsən ki, onlar kosmik gəmini radio ilə necə idarə eləyirlər. Halbuki bu heç nədir, keçmiş əhvalatdır! O maşınlar, aparatlar proqram üzrə idarə olunur. Gün gələcək ki, adamlar da radio ilə idarə olunacaq, bu indiki avtomatlar kimi. Başa düşürsünüzmü adamlar, uşaqlardan tutmuş böyüyə kimi, hamı. Artıq bunun üçün elmi əsaslar var. Elm ali mənafe naminə buna da nail olmuşdur.
– Dayan bir görüm, elə tutub ki, ali mənafe naminə, ali mənafe naminə! – Caydaq Ədilbəy onun sözünü kəsdi.
– Sən məni bir əməlli başa sal, nəsə yaxşı başa düşmürəm.
Belə çıxır ki, bizlərdən hər birimiz yanımızda tranzistorsayaq kiçik bir radioqəbuledici gəzdirməliyik, verilən əmrləri eşitmək üçün? Bu, indi hər yerdə var ki?
– Ay məzən olsun! Məgər söhbət bundan gedir? O, boş şeydir, uşaq oyuncağıdır! Heç kim heç nə gəzdirməyəcək. İstəsən, lap lüt-üryan gəz, dolan. Amma gözə görünməyən radio dalğaları biotik adlanan şey daim sənə və sənin şüuruna təsir edəcək.
– Belə de!
– Bəs sən nə bilmişdin! İnsan ancaq mərkəzdən verilən proqram əsasında iş görəcək. Ona elə gələcək ki, guya, sərbəstcə, azad gəzib-dolanır, özü bildiyi kimi, əslində isə, lap nəfəsi də yuxarıdan verilən göstərişə əsasən alır. Hamısı da ciddi qayda üzrə. İstəyir ki, oxuyasan siqnal verəcək, oxuyacaqsan. Oynamağın lazımdır siqnal oynayacaqsan. İşləməyin lazımdır işləyəcəksən, özü də necə işləyəcəksən! Oğurluq, əyrilik, xuliqanlıq, cinayət hamısı unudulub gedəcək, belə şeylər haqqında ancaq köhnə kitabları oxumaq lazım gələcək. Ona görə ki, insan davranışında hər şey nəzərə alınacaq bütün əməlləri, fikirləri, bütün arzuları. Məsələn, deyək ki, bu saat dünya demoqrafik fəlakət qarşısındadır, yəni o qədər doğub-törəyiblər ki, yedizdirmək olmur, ərzaq çatmır. Neyləmək lazımdır? Doğum azaldılmalıdır. Arvadına o vaxt yaxın duracaqsan ki, nə vaxt siqnal verəcəklər, cəmiyyətin mənafeyi naminə…
– Ali mənafeyi? – deyə Caydaq Ədilbəy rişxəndlə düzəliş verdi.
– Tamamilə doğrudur, dövlət mənafeyi hər şeydən üstündür.
Nəvazişlə deyilən müraciət sözü olsa da, bir az istehza mənası verir
