нусхаси ва унинг ўзбекча таржимасини айнан келтиради. Сўнг шундай қўшимча қилади:
«Фармоннинг таъбири ва таркибларининг бузуқлигидан биззот Миллер ва Шулка тарафларидан таҳрир қилинганлиги англашилди. Зеро, дарбор котиблари ва Насрулло қушбегининг ўзи форсий таҳририда бир даража иқтидорли одамлар эдилар…»
Айний домла бу воқеага бошқа машҳур асарларида кейинроқ яна тўхталиб ўтганлар. Фармонга, унинг моҳиятига тўла ўз баҳоларини берганлар:
«Бу фармон киши тушунолмайдиган иборалар билан ёзилган эди. Унинг бир неча жойида қуйидаги сўзлар қайта-қайта такрорланарди… «Бизнинг ҳукумат идораларининг ислоҳоти ва ўзгаришлари шариати тарифга мувофиқ бўлади…»
Бу қайднинг ўзиёқ бирон нарса ҳам бўлмаслигини кўрсатар эди. Ислоҳотчилар нимаики таклиф этишса, «бу шариати шарифга мувофиқ эмас», деб рад этар эдилар. Бироқ ислоҳотни орзу қилган кишилар бу нозикликни тушунмадилар, уларнинг раҳбарлари – жадидлар эса «амирнинг бу мукофотини шодиёналик билан қабул қилиб, провокация йўлида амирга ташаккур изҳор этишга тайёрлик кўрмоқда эдилар».
Яна Беҳбудий ҳазратларига қайтамиз. «Бухоро воқеалари ёки дафъи туҳмат»нинг давоми шундай:
«Амир яна элчилар ила ва биз била борган икки нафар уврупойи ила қул узотиб кўрушди. Биз икки нафар мусулмон-да мунтазир эдукки, қўл узотсалар, токи зиёрат қилсак. Ва илло, олий ҳузурда ҳаммамиз аралаш турган эдук. Ғолибо, салла ва чопонларимиз зарар келтурди. Амир ҳазратлари на аввалда ва на охирда, агарчи бир калима бўлсун, сўйламасдан фуран чиқиб кетди…»
Бу Беҳбудий асарининг энг қизиқ жойларидан бири. Яна ёруғ оламни ўзинг тушунмаган ва тушунишни истаган саволларга тўлдириб ташлагинг келади. Саволларингга жавоб ололмайсан. Жавоб берадиганлар ўтган. Шунинг учун саволингнинг ўзи ўзингга худди жавобдек эшитилади.
Амир ҳазратлари нега «уврупойилар»га алоҳида эътибор бериб, иззат-ҳурмат кўрсатдилар-у, ўз миллатдошларига келганда, улардан юз ўгирдилар.
Нега амир ҳазратлари замонасининг таниқли адиби бўлиб танилган, «Падаркуш»и бепоён Туркистоннинг барча пучмоқларига овоза бўлган, ўткир мақолалари ва саёҳатномалари барча миллатпарварларнинг тузалмас жароҳатларига доруйи шифо каби таъсир қилган Маҳмудхўжа Беҳбудийдек бир мунаввар сиймони танимагандек бўлиб ўтди.
Уврупойиларга амир тобе эди. Улардан, уларнинг кучқудрати ва ҳарбий машинасидан қўрқар, улардан ўзини эҳтиёт қиларди.
Амирда ўзи истайдими-йўқми, қуллик аломатлари зоҳир бўлган эди. Тобелик фожиасига дучор бўлган ҳукмдорларда ўз тобеинларини менсимаслик, кўзга илмаслик, улардан нафратланиш белгилари пайдо бўлади. Бу ожизликнинг энг ёмон аломатидир.
Амир Беҳбудийни танимаган, билмаган деб айтиш қийин. Ҳар ҳолда у замонасининг ўқимишли кишиси эди.
Эҳтимол, у Беҳбудийни танигани ва жуда яхши билгани учун ҳам у билан кўришмай ўтгандир. Уни қаттол душман деб билиб
