һәрнәрсәне – карайтырсың,Хасидсез андай фазыйл калай торсын?
Исламбул, Мисыр, Шамда назыйре184 юк,
Кышкар, Казан, Дагыстан болай торсын!
Бу чакда һичкем аңа тиң килмәйде,
Бу яклар һичкемне аңа тиңәрмәйде.
Батырлары мәйданга чыгып күрсен,
Булмаса – «ул белмәй»не кем белмәйде?!
Үлчәде истирлябин мөһәндисләр185,
Тәхкыйкын тәхсин күреп мөбарисләр186,
Һәр йирдә табгы сәлим әфазыйлдән187:
Хосусән – Труйски мөдәррисләр.
Хосусән хаҗи хәзрәт кылды тасдыйк188,
Ушандак ишан хәзрәт галәт-тәхкыйк189,
Фокарага190 кыйбла-и хаҗәт булган,
«Хәвалиһе мин көлли фәҗҗе гамикъ».191
Болар да сез белгәнне белгәндәйләр,
Китапны сез чамалы күргәндәйләр;
Шаһбаздай192 ялтыраган бер шоңкарлар,
Тойгынның193 аягыннан әлгәндәйләр.
Моталибе галиядә хаккан мәркат194,
Мөкасыйде талиядә хакка миръат195;
«Игътибар»да игътибарга алган икән
Хөрмәтле Ризаэтдин196 – бер камил зат.
Җөмлә дилсаф әһле инсаф197 алды гыйбрәт,
Казанга бу сәбәпдин килде фәхрәт198,
Рөтбәсенә мөтталигы мөхлис икән199
Дамелла Борһанетдин200 казый хәзрәт.
Әл-хасыйль201, күп әфазыйл салды колак,
Барып табып әйтүгә телем чулак,
Мәмсәви202 дамелланың мәдхе калай203?
Ләззәтле гыйбарәте – егет сымак.
Гайре чит вилаятьтән ничә ирләр,
Исламбул, Һиндстаннан мөшаһирләр204
Китапларын кабул кылып бастыртканнар,
Тәгассыбын207 калдырмас бозык замир208,
Сусыныңны кандырмас корык гадир209;
Ай торганда Чулпанга гашыйк булган –
Ай булмаса, йолдыз берлә төн яктырмай,
Фәркадандан мөстәгъни бәдре мөнир212;
Замирем мөзәккәр213 дип мактанмасын –
Кояшка хурлык бирмәс тәэнис замир214.
Ничә минмен дигәннәр йокысын ачкан,
Гафләттән тәнбиһ кылган215 бу бер назир216;
Җиһанда хәле гаян, кале бәян217,
Әфазыйлдан мөсәлләм җами гафир218.
«Җәлал»га хашиясе аңа шаһид219,
Нә кадәр мәдех кылсак, шунчә җәдир220;
Лива-и тәхкыйкатьне хамил булган221
Мөбариз222
Назыйре – охшаш-тиңдәше.
Истирлябин мөһәндисләр – инженерлар астролябиясе, ягъни үлчәү кораллары белән иңгә-буйга үлчәде.
Тәхкыйкын тәхсин күреп мөбарисләр – дөреслеген хуп күрде баһадир көрәшчеләр.
Тәбгы сәлим әфазыйлдән – холкы сәламәт галимнәрдән.
Кылды тасдыйк – дөрескә чыгарды, раслады.
Галәт-тәхкыйк – хакыйкатьлегенә иреште.
Фокарага – гади халыкка.
«Хәвалиһе мин көлли фәҗҗе гамикъ» – «Һәр тарафтан барчасы да нигезләнелгән», ягъни Мәрҗанинең барча фикерләре дә дәлилле, фәнни фикерләргә нигезләнелеп язылган.
Шаһбаздай – лачындай.
Тойгынның – «туган» дип аталган ау кошы, аны «каракош» та диләр.
Моталибе галиядә хаккан мәркат – олы мәсьәләләрдә хакыйкать нечкәлекләренә төшенүче.
Мөкасыйде талиядә хакка миръат – эзлекле аңлатып биргәнендә хакыйкатьнең көзгесе.
Ризаэтдин – Ризаэтдин Фәхретдин (Риза Фәхретдинов, 1859–1936), мәгърифәтче галим, тарихчы, дин белгече һәм җәмәгать эшлеклесе. «Игътибар» – Р.Фәхретдиннең беренче китапларыннан.
Җөмлә дилсаф әһле инсаф – барлык саф күңелле инсаф ияләре.
Фәхрәт – дан, шөһрәт-шатлык.
Рөтбәсенә мөтталигы мөхлис икән – дәрәҗәсен төшенүче ихлас кеше икән.
Дамелла Борһанетдин – бу кешенең тексттан казый булганлыгы аңлашыла. Әмма фәндә кемлеге төгәл ачыкланмаган.
Әл-хасыйль – гомумән, кыскасы.
Мәмсәви – дәрәҗәле.
Мәдхе калай – мактаулы сыйфатлары нинди.
Мөшаһирләр – шөһрәт-дан ияләре, мәшһүрләр.
Чалкаеп – кылтаеп.
Мөкәбирләр – тәкәбберләр.
Тәгассыбын – фанатизмын, искелеккә ябышып ятуын.
Замир – күңел, вөҗдан.
Сусыныңны кандырмас корык гадир – корыган күллек сусавыңны баса алмас.
Көннең – Кояшның.
Зарир – сукыр.
Фәркадандан мөстәгъни бәдре мөнир – нурлы ай (Тимерказык йолдызы тирәли) аерыла алмыйча әйләнеп йөргән йолдызларга мохтаҗ түгел.
Замирем мөзәккәр – батыр йөрәклемен; ирлек исеме бар.
Тәэнис замир – хатын-кыз йөрәкле, куркак йөрәк; хатын-кыз исеме.
Гафләттән тәнбиһ кылган – томаналыкны шелтәләгән.
Назир – күреп алучы, игътибар итүче; сакчы.
Хәле гаян, кале бәян – хәле ачык билгеле, сүзе ачык аңлаешлы.
Әфазыйлдән мөсәлләм җами гафир – гафу-мәрхәмәт савытын кире какмаган Аллаһ галимнәрдән канәгать.
«Җәлал»га хашиясе аңа шаһид… – Ш. Мәрҗанинең «Әл-газьбүл-форат вәл маэүз-зәлал фи шәрхи «Җәлал» («Җәлал» китабына аңлатма буларак кирәкле саф чишмә») исеме белән язылган «Мулла Җәлал хашиясе» китабы хакында сүз бара. «Мулла Җәлал китабы» (дөрес исеме – «Шәрхе-гакаид») Җәлалетдин Дувани (1502/1503 елда вафат) каләме белән язылган, мәдрәсәләрнең югары сыйныфларында дәреслек сыйфатында кулланылган.
Җәдир – лаек.
Лива-и тәхкыйкатьне хамил булган – хакыйкать байрагын күтәргән.
Мөбариз – көрәшчеләр.
