hech bir ish qilmasdan, vaqtini juda xursandchilik bilan o‘tkazdi, devor esa ohak bilan ustma-ust uch karra oqlandi! Agar uning ohagi yetadigan bo‘lsa, u shahardagi hamma bolalarning barcha narsalarini shilib olishi aniq edi.
Tom o‘z-o‘ziga: «Bu hayot deganlarini u qadar ma’nosiz va arzimaydigan narsa deb bo‘lmaydi», derdi. Odamlarning xulqi va atvoriga qarab buyuk qonuniyatni ochganini o‘zi ham bilmay qoldi: masalan, biror odam yoki biror bola biror narsaning egasi bo‘lmoqni orzu qilsa, u odam bu narsaga mumkin qadar qiyinlik bilan erishsin.
Uchinchi bob
URUSH VA SEVGI BILAN MASHG‘UL BO‘LISH
Tom Polli xolaning oldiga kelganida, xolasi ham yotoqxona, ham ovqatxona, ham ishxona bo‘lib xizmat etadigan orqa tomondagi bejirim bo‘lmaning lang ochiq derazasi yonida o‘tirar edi.
Barakali yoz havosi uyda hukm surgan jimjitlik, gullarning xushbo‘y hidlari, asalarilarning allalovchi g‘o‘ng‘irlashlari Polli xolaga o‘z ta’sirini o‘tkazar edi: u to‘qib o‘tirgan ishi ustidan mudrab o‘tirar, birdan-bir sherigi bo‘lgan mushuk ham uning tizzasida pinakka ketgan edi. Uning ehtiyotdan peshonasiga ko‘tarib qo‘ygan ko‘zoynagi ustiga oq sochlari tushib turar edi. Tomning allaqachon qochib ketganiga u albatta ishongan va Tomning qachon qo‘lga tushishini bilgisi kelardi. Birdaniga Tomning ovozi eshitilib qoldi:
– Men endi o‘ynagani borsam maylimi?
– Nima uchun? Darrov-a? Xo‘sh, qancha joyni oqartirding?
– Hammasi bo‘ldi, xola.
– Tom! Aldama! Men yolg‘onni yomon ko‘raman!
– Yolg‘on so‘zlayotganim yo‘q, xola, buyurganishingizning hammasi tamom bo‘ldi.
Polli xola ishonmadi.
U borib, o‘z ko‘zi bilan ko‘rib kelish uchun ketdi; u, Tom aytgan so‘zning loaqal yigirma foyizi rost chiqsa ham juda xursand bo‘lur edi. U borib ko‘rarkan, devorning hammasi boshdan oyoq juda yaxshilab – qalin qilib oqlanganiga, hatto devorning ostidagi yerga ham ko‘ndalangiga oq tasma tushirilganiga juda hayron qoldi.
– Obbo, azamatey, men hecham bunday bo‘lar, deb o‘ylamagan edim… Tom, men senga insof bilan aytishim kerak, agar sen sidqidil ishlasang, har qanday ishni ham eplay olar ekansan. – Shu yerda u, maqtovning hovrini biroz pasaytirmoqchi bo‘ldi va ilova qildi: – Lekin bu g‘ayratingni kamdan kam ko‘rsatasan. Buni aytib o‘tish kerak. Bor, o‘yna, faqat shuni bilgin, uyga kech qolmay, vaqtida yetib kel, bo‘lmasa men seni…
Polli xola uning g‘ayratidan shunday shodlangan ediki, uni qaznoqqa olib kirib, halollik bilan ishlashning o‘z lazzati bo‘lishi haqida uzoq so‘zlab, unga eng yaxshi olmadan bittasini tanlab berdi. Tom esa shu orada xolasiga ko‘rsatmay, shirin nondan bittasini o‘g‘irlab oldi.
U yugurganicha tashqariga chiqqan edi, Sidni ko‘rib qoldi. Sid endigina zinadan chiqib bormoqda edi. Bu zina binoning tashqarisida bo‘lib, yuqori qavatning orqa tomonidagi uylarga olib chiqardi. Tomning qo‘lida otishga chog‘langan bir qancha kesak bo‘lib, darhol ularni ota boshladi. Bu kesaklar Sidning ustiga do‘ldek yog‘ildi. Polli xola kelib ajratib olguncha, Tomning kesagi Sidga kelib tegdi, Tom esa devordan oshib, qochib qoldi. Hovlidan chiqadigan kichkina eshik ham bor edi, lekin unga tezda yetib olishga Tomning fursati bo‘lmadi. Endi u Sidni urib, bir vaqtlar Polli xolaga yoqasidagi qora ipni ko‘rsatib chaqqani uchun qasdini olganidan yuragi quvonch bilan to‘ldi.
Tom butun binoni aylanib o‘tib, bir iflos yo‘lga chiqib oldi. Bu yo‘l Polli xolaning molxonasi orqasida edi. Endi u tamom xotirjamlik bilan borar, chunki bu yerda uni yana tutib olish xavfi yo‘q edi. Shuning uchun u shahar bozoriga, ya’ni o‘z o‘rtoqlari bilan ilgaridan maslahatlashib qo‘ygan yerga qarab jo‘nadi; bu joyda hozir mushtlashish uchun bolalarning jangovar ikki otryadi to‘plangan edi. Bu armiyalardan biriga Tom, ikkinchisiga esa uning qadrdon do‘sti Jo Garper degan bola qo‘mondonlik qilardi. Bu ikkala ulug‘ harbiy boshliq bir-birlari bilan shaxsan olishmaguncha, bir-birovlariga yo‘l bermas edilar, ko‘pincha mayda askarlar olishar, komandirlar esa ikki tepaning ustida o‘z yordamchilari orqali buyruqlar berib turar edilar. Ancha uzoq va og‘ir olishuvlardan keyin, Tomning askari yengib chiqdi.
So‘ngra ikkala qo‘shin ham o‘z askarlari orasidan «o‘lgan»larni sanab chiqdilar, asirlarni ayirboshladilar, kelgusi ixtiloflar to‘g‘risida yangi bitimga keldilar va keyingi, qat’iy jang kunini belgiladilar. Keyin jangchilar saflarga tizilishib, tantanali marsh bilan jang maydonidan chiqib ketdilar. Tom uyga yolg‘iz o‘zi ketdi.
Jeff Techer yashab turgan uyning yonidan o‘tib borar ekan, Tom shu yerdagi bog‘ ichida notanish bir qizga ko‘zi tushdi. Bu qiz – oltindek sap-sariq sochlarini ikki o‘rim qilib, orqasiga tashlagan, ko‘k ko‘zli, yozlik oq nafis ko‘ylak va guldor ishton kiygan chiroylik bir qizaloq edi.
Hozirgina shuhrat qozongan qahramon uning qarshisida jangsiz yengildi. Emmi Lorensin degan qiz uning qalbida hatto iz ham qoldirmasdan shu soatdayoq yodidan ko‘tarildi. U esa Emmi Lorensin haddan tashqari sevaman, hurmatlayman, deb faraz qilar edi! Bu yerda haddan tashqari aldanishdan boshqa narsa yo‘q ekan. Bir necha oy urinib Tom, uning sevgisiga muvaffaq bo‘ldi. Qiz bundan faqat bir hafta burungina unga muhabbat qo‘yganiga iqror bo‘ldi. Shu qisqagina muddat – yetti kun ichida u, o‘zini mag‘rurlik bilan dunyoda eng baxtli bola, deb hisoblab yurdi, mana, endi ularni bir lahza tasodifiy mehmondek uning xotiridan ko‘tarildi.
Tom sekin-asta, sezdirmasdan bu qizga mahliyo bo‘lib tikilib qaray boshladi. Bir vaqt uning ham o‘ziga ko‘zi tushganini payqab qoldi. Shunda Tom, go‘yo bu qizni ko‘rmagandek bo‘lib va o‘z ko‘nglida bu qizga o‘z «epchilligi»ni ko‘rsatish niyatida har xil o‘xshovsiz qiliq va harakatlar qila boshladi. Odatda, bolalar birovga yoqmoqchi bo‘lganlarida, shunday harakatlar qiladilar. Shunday ajoyib fokuslarni birmuncha vaqt davom etdirgandan keyin, Tom o‘zining qandaydir xavfli gimnastika harakatlari orasida qiz tomonga ko‘z tashlab uning burilib ketayotganini ko‘rdi.
Tom bundan xafa bo‘lib, devor yoniga yaqinlashib keldi; u qizning biroz bo‘lsa ham shu yerda, bog‘da yurishini istar edi. Qiz chindan ham ostona oldida biroz to‘xtab turdi-da, keyin eshikka tomon yo‘naldi. Qiz, oyog‘ini eshik ostonasiga qo‘yar ekan, Tom og‘ir bir xo‘rsinib qo‘ydi, biroq birdan uning yuzini yana shodlik qopladi. Qiz eshik orqasiga o‘zini olmasdan burun, u yoq-bu yoqqa alanglab qaradi-da, qo‘lidagi gulni devordan oshirib unga tashladi. Tom yugurganicha borib, gul yotgan yerdan ikki qadam berida to‘xtadi va qo‘lini ko‘zlari ustiga tutib, biror qiziq narsa ko‘rgandek, ko‘cha tomonga tikilib qaray boshladi. Keyin u yerdan bir cho‘pni olib, burni ustiga qo‘ydi va uni tushirmaslik uchun boshini orqasiga tashlab, gavdasini uyoq-buyoqqa tebratdi-da, sekin-asta gulga yaqin bora boshladi. U shu tariqa yurib borarkan, gulga yondashib, uni oyog‘i bilan bosib oldi va gulni sekingina oyoq panjalari orasiga qisib, bir oyoqlab sakray-sakray, qimmatli hadyasini oldi va burchakdan burilib, ko‘zdan g‘oyib bo‘ldi. Uning ko‘zdan yo‘qolishi uzoq davom etmadi; u burchak orqasiga o‘tib, nimchasining tugmalarini yechib, gulni ko‘kragiga, ya’ni yuragiga, balki qorniga yaqinroq yerga (chunki u anatomiya bilimidan xabarsiz edi) yashirish uchun qancha vaqt kerak bo‘lsa, shuncha vaqt ko‘rinmay turdi.
Keyin u yana qaytib kelib, o‘sha kuni kechgacha har xil nayrangbozliklar ko‘rsatib yurdi. Garchi Tom: «Qiz biror derazadan bekinib qarab turgandir», degan umid bilan o‘zini ovitib, har xil o‘yinlar ko‘rsatsa hamki, qiz qaytib ko‘rinmadi. Nihoyat, Tom bechora tamom umidsizlanib, boshi har xil shirin xayollar va orzular bilan to‘lgani holda, noiloj uyiga qaytib keldi.
Kechki ovqat ustida u butunlay xayolga cho‘mib, shunday hayajonli bir holatda o‘tirdiki,
