қарши ғазотида фаол қатнашган йўлбошчилардан бири, жангларда мардона ҳалок бўлган Мавлоно Ислом Шайх (у кишини халқ орасида Эшони шаҳид деб юритишади) Каррухдан чиққан энг машҳур одам. Каррухликларнинг аксарияти Эшони шаҳид тириклигида унга қўл бериб мурид бўлишган. Эшони шаҳиднинг қишлоқдаги мақбараси ёнига унинг муридларидан бири – Халифа Доруламон деган киши савобгарчилик учун ўртамиёна бир хонақоҳ солган. Ҳонақанинг йигирмага яқин ҳужрасида дарвеш-қаландарлар, ҳожилар ёки оддий мусофирлар қўнишарди.
Ўша кунларда ҳонақа ҳужраларидан бирида оғир касал ётган мусофир умрининг сўнгги дамларини кечирмоқда эди. У шериги билан ўтган йил охирларида бу ерга Ҳиндистондан келиб, вақтинча макон тутган. Паҳлавон келбат, қуюқ, қоп-қора соқолли, ўсиқ қошлари остига чуқур жойлашган кўм-кўк кўзларида доимо бесаранжом, учқундек чарсиллаган сабрсиз руҳ балқиб турган бирови ўрта бўй, соч-соқоли оқарган, юзларини чуқур ажинлар тилиб ташлаган, кўринишидан тақдирнинг ҳазилакам зарбаларига дучор келмаган иккинчисининг хизматида эди. Икковлари ҳам ҳонақа эгаларига ўзларини хаждан қайтаётган фарғоналик муҳожирлар деб таништиришди ва чоғроқ ҳужра олиб яшай бошлашди. Ўзини Нурмуҳаммад деб атаган қора соқол кундузлари бозорга чиқиб ўтин, егулик келтирар, ҳужрани супуриб-сидирарди. Иккинчиси ҳужрадан кам чиқарди. Иккаласи ҳам жамоага аралашиб номоз ўқишса-да, на келиб-кетиб турган мусофирларга, на дарвешларга яқинлашишарди.
Шу орада Кобулдан яна бир катта карвон келиб бу ерга қўнди. Одатдагидек, бу карвон аҳли ҳам бир кеча Халифа Дориламон хонақасида тунади-ю, эрта саҳар сафарни давом эттирди. Нурмуҳаммад бозордан қайтгач, карвондаги бир мусофирнинг тоби айниб хонақада ётиб қолганини эшитди. Даргоҳ мутасаддисининг айтишича, бу киши асли туркиялик бўлиб, илгари икки карра ҳаж сафарини адо этган экан. Бу галги ҳаждан қайтишида муҳим важ билан Бомбей кемасига ўтириб Ҳиндистонга келган, сафари итмомига етгач, нечукдир Афғонистон ва Форсистон орқали ватанига қайтишни режалаштирган.
Ушбу турк фуқаросига бир эътибор қилгин, – деди Нурмуҳаммаднинг хўжайини. – Дори-дармонидан, овқатидан хабар ол, асли ким эканлигини суриштир…
Нурмуҳаммад эртаси тонгда мусофирни зиёрат қилди. Чой-пойига қарашди. Кўринишидан очиқ чеҳрали, диёнатли, ҳалол-пок турк ҳожиси фарғоналикларнинг дидига ўтирди. Орадан хиёл вақт ўтиб туркиялик меҳмоннинг ахволи яхшиланди. У бомдод намозидан кейин хонақоҳ атрофлари, Каррух қишлоғи кўринишларини томоша қилиб кела бошлади. Хўжайини маслаҳати билан бир куни Нурмуҳаммад туркиялик кишини ҳужрага – фарғонача паловга таклиф қилди. Кейинги гал турк кишиси ҳожиларни ўз ҳужрасида палов билан сийлади. Хуллас, икки ўртада муносабат пайдо бўлди.
Бир кеч Каррухдан ўтадиган карвонларни суриштириб, сўнгра ҳужрасида дам олаётган туркияликнинг олдига Нурмуҳаммад кирди.
– Тақсир, – деди у ҳаяжонланиб, – сиз Каррухга келганингиздан буён кўрдик-билдикки,
