вилоятни бошқаришда ёш шаҳзодага обрўли дин арбоби Азизхўжа эшон кўмак берар ҳамда унга устозлик қиларди. Азизхўжа эшон аслида аҳли шеърият вакилларидан бўлиб, ғазаллар ва рубоийлар битар, айни пайтда шогирди Худоёрга ҳазрат Навоий, Фузулий китобларини ўқитар, буюк форс шоирлари ижоди билан таништирарди.15–20 ёшларида Худоёр кўнг-лида ҳам шеъриятга муҳаббат уйғонганди. Ҳатто у қўлига қалам олиб, гўзал сатрлар битишга уринарди.
Худоёрнинг яқинларидан яна бири машҳур шоир Муҳий эди. Асли исми Ҳожимуҳиддин бўлган бу шоир таги ҳиротлик, тақдир тақозоси ила Бухоро мадрасаларида ўқиб, сўнгра Қўқон хонлиги ҳудудига келиб қолган эди. Худоёрхон кейинчалик катта ўғли Насриддиннинг тарбиясини бежиз шу киши қўлига топширмаган. Зеро, у кўп шоирлар каби базм, кайф-сафога ружу қўйган эмас, аксинча ўзини буткул шеърият, диний билимларга бағишлаган. У умрини аҳли аёлсиз, бола-чақасиз, ўта фақир тарзда кечирган, ҳалол бир инсон эди.
Ўша пайтлари ҳозирги Чуст шаҳри ва Тўрақўрғон орасида кенг дашт бор эди. Сирдарёнинг чап қирғоғидаги бу дашт ерларда одатда баҳор ойлари лолақизғалдоқ, шувоқ ва шўралар кўпаярди. Саратонда эса бу даштлар жазирама қуёш тиғида яйдоқ ва қайноқ тош-шағалли сувсиз дашт маконга айланарди. Илк бора саркарда сифатида жангга кираётган ёш шаҳзоданинг юраги фахр-ғурурга тўла. У тагидаги учқур қорабайирни гижинглатиб, гоҳ лашкар илғори томон чопарди, гоҳ Шоди шум ёнига шошарди. Сувсиз даштдаги от дупури чўчитган юмронқозиқ, товушқонлар бир зум инларидан бош чиқариб Худоёрга қарашарди. Сўнг яна қаёққадир ғойиб бўлишарди.
Тошкентлик қози Сатторхон Абдулғаффоровнинг 1800 йиллар охирларида рус тилида эълон қилинган “Қўқон хонлигининг руслар томонидан босиб олиниши арафасидаги ички аҳволи хусусида қисқача очерклар” китобида Туркистон хонлари жанг таомиллари анча батафсил тасвирланади. Уларда айтилишича, ўша даврдаги жанг таомилларига кўра душман устига қўққисдан бостириб бориш, разведка уюштириш каби ҳарбий усталиклар қўлланилмасди. Бостириб келаётган қўшин ҳам, муҳофазадаги қўшин ҳам бир-бирининг аскарлари сони-ю, уруш муддатигача аниқ билар, ҳатто жанг майдонлари олдиндан белгилаб қўйиларди. Шаҳарлар ва қишлоқлардаги тинч аҳолига зиён-заҳмат етказмаслик учун қўшинлар бундай жойларга киритилмас, жанг учун эса уйжой, экин-тикиндан холи бўм-бўш майдонлар танланарди.
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «ЛитРес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на ЛитРес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.
