аммо у ерда ҳеч қандай туйнук, тирқиш йўқдек эди.
– Қум, биласизми…– хотин ҳам шифтга қаради, – у ҳамма ёқдан учиб келади.... Бир кун супурмасанг уч энли бўлиб қолади.
– Балки том тешилгандир.
– Йўқ, том янгилигида ҳам бу ёққа қум кириб келаверарди. Шу қумдан даҳшатли нарса йўқ. У ёғочхўрдан ҳам ёмон.
– Ёғочхўр?
– Дарахтларни илма-тешик қиладиган бир қўнғиз бор.
– Қир чумоли бўлса керак-да?
– Йўқ, булари жуда қаттиқ бўлишади.
– Ҳа-а-а, ёғоч тешар қўнғиз экан.
– Ёғоч тешар қўнғиз?
– Қизғиш, мўйловдор бўлади. Ўшаларни айтяпсанми?
– Йўқ, йўқ, булар худди шоли донасидек келади, туслари ҳам қўнғир.
– Э, шунақа дегин. Бўлмаса у камалак қўнғиз экан.
– Агар бепарволик қилиб, қараб турилмаса, ҳов анавига ўхшаган тўсинни сал кунда чиритиб туширади.
– Нима, камалак қўнғизми?
– Йўқ, қум.
– Нима учун?
– У ҳамма нарсадан ўтиб киради. Шамол терс томондан эсганда томнинг таги қумга тўлади, агар тозалаб турилмаса, сал вақт ичида шунақа кўпайиб кетадики, шифтнинг ёғочлари кўтаролмай қолади.
– Ҳа, томнинг тагига қум тўлиб қолиши ярамайди… Қум тўсинни чиритади деяпсан, шу гапинг ғалатироқ эмасми?
– Нега энди, чиритади-да.
– Ахир қумнинг хусусияти унинг жуда қуруқ бўлишида-ку.
– Барибир чиритиб юборади… Мана, чунончи, янгигина гэтани1 қўйиб қўйинг-да, қумини қоқманг – ярим ойдан кейин ундан асар ҳам қолмайди.
– Сабабини тушунолмадим.
– Ёғоч чирийди. У билан бирга қум ҳам чирийди… Қум босган уйнинг шифтидаги тахталарини қазиб олиб кўрингчи. У ер шундай сергўнг бўладики, бемалол бодринг экаверишингиз мумкин.
– Беҳуда гап! – нафрат билан юзларини буриштирди эркак. Назарида қум ҳақидаги тасаввурини хотин ўэ нодонлиги билан оёқ ости қилаётгандек бўлди. – Менинг ҳам қум важига унча-мунча ақлим етади… Биласизми, худди шу қум йил-ўн икки ой ҳаракатда бўлади… Унинг ҳаёти ҳаракатдан иборат… Бирон жойда тўхтаб туролмайди. Хоҳ сувда бўлсин, хоҳ ҳавода бўлсин – ўз-ўзича ҳаракатда бўлади. Шунинг учун ҳам оддий жонли махлуқлар қумда ҳаёт кечира олмайдилар… Бу чиришга сабабчи бўладиган бактерияларга ҳам алоқадор. Қумни озодагарчиликнинг тимсоли деб аташ мумкин, лекин у чиришнинг олдини олиш учун хизмат қилса ҳам ажаб эмас, уни чиритади, деб айтиш тутуриқсиз бир гап.. Сен бўлсанг, у ўзи ҳам чирийди, дейсан; қум мутлақо ажабтовур бир минерал.
Хотин гарангсиганча индамай турарди. У ҳамон кўтариб турган соявон остида ўгирган эркак овқатни апир-шапир еб тугатмоқда, ортиқ чурқ этмас эди. Соявонни шу қадар қум босган эдики, унда ҳатто бармоқ билан ёзиш мумкин эди.
Расво бир намхушлик. Йўқ, қум намхуш эмас, баданни нам босган. Том тепасида шамол увилларди. Сигарета олиш учун чўнтагига қўл солганди, қум тўлиб қолибди. Ҳали чекмасдан туриб оғзи тахир бўлиб кетди.
Цианли
