изге затларның, фәрештәләрнең, җитмеш бер мең әрвахның җан аклыгы җыелган иде.
Күктә кешене ике әйбер җәлеп итә. Берсе җиһанны җылылык, яктылык, ризык белән тәэмин итүче Кояш булса, икенчесе – кешеләрне серлелеге белән ымсындыручы төпсез Зәңгәрлек. Болар икесе дә – күп тапкырлар күргән, ияләнгән, ләкин һәрдаим рәхәтлек бирә торган манзара. Ә бит өченче күренеш тә бар: мең елга, гасырларга бер тапкыр күренә торган Изге Болыт ул. Бу Болытта туган җирнең, анда яшәгән кешеләрнең язмышы, киләчәге чагыла икән, дип сөйлиләр. Кешеләрдән яшерелгән дөреслек, кайчандыр, кайдадыр тарих чоңгылында югалган илләр, шәһитләр турында да хәбәрдар икән ул Изге Болыт. Изге Болытның җинаять юлына баскан, башкалар өлешен ашаучы халыкларны юк итүе, һәлакәт алдында торса да, динен ташламаган халыкларга юл күрсәтүе, мантып китү серләрен ачуы да мәгълүм, имеш.
Ул Болытны мәктәп ишегалдында койма кадаклаучы Мәхмүт тә күрде. Кулыннан чүкечен төшереп җибәрде, чүкечнең аяк бармагын яньчүенә дә игътибар итмичә, Болытка текәлде. Киресенчә, Болыт аның күз карашын койма кебек кадаклап куйган иде. Әллә бу Болыт фашистларга каршы сугышта шәһит киткән 142 ир-атның, тылда ачка үлгән 216 авылдашының изге рухы булып килгәнме? Беркая да акмыйча, мөлдерәп, күзгә текәлеп тора. Әллә ул бөтен СССР буенча шулай йөреп чыга микән? Аны һәр авылда, һәр шәһәрдә көтеп торучылар җитәрлектер.
Һәлак булган Вакыйф һәм Насыйх абыйларының җаны да туган җиргә кайткандыр.
Мәхмүтнең башындагы тимер ярчыгы кинәт кымшанып куйды, күз аллары караңгыланып китте. Белә Мәхмүт: юкка бимазаламый ул ярчык, аның гөнаһысы бар икәнне тоя.
Беркөнне Зәйнуллин Нигъмәт абыйсы очрады. Ул аны бик тә хөрмәт итә. Абзый Мәхмүттән ун яшькә олы. Сугышкан, яраланган. Сабантуйларында мәйдан тоткан ир. Сүз иярә сүз чыгып, әңгәмә колмагы әтисе Васыйл мулла язмышына уралды. Нигъмәт абый күзеңә караса, аңа ялганлап булмый. Мәхмүт нинди көч тапкандыр, әллә фронтта үлем белән күзгә-күз килү коткардымы, тагын гөнаһка батты. Әтисен шахтада басылып үлде дип ычкындырды. Алапай шахтасында таш басып үтергән Фәрхуллин Әһлиулла абыйсы кебек, янәсе.
Әтисе үлгәнгә күп еллар узса да, Мәхмүт дөреслекне әйтә алмый азаплана, һаман да төнге уникедә килеп алып китүләр дәвам итә. Солдатларын Сталин исеме белән атакага күтәргән взвод командиры Мәхмүт Васыйлыч Сталин исеме белән авыз чайкарга тиеш түгел. Аның взводында рядовой булып сугышкан полковник, икәүдән-икәү генә калгач:
– Мин курыкмыйм, югалтасын югалттым, гаиләмне бетерделәр, үләсемне беләм, ләкин сиңа әйтеп үләм – барысына да халыклар атасы Сталин гаепле, шул исәптән синең әтиеңне үтерүдә дә, Васыйлыч, – дип кырт кискән иде.
Бөек Ватан сугышында Вакыйф һәм Насыйх абыйлары һәлак булды. Үзе яраланып, госпитальләрдә аунап, орденлы офицер булып кайтты. Ил алдында йөзләре ак, намуслары пакь Васыйл мулла нәселенең.
Әтисен кулга алгач, әнисе алты бала белән калды. Алла рәхмәте беләндер, ярый әле, өйләреннән куалап чыгармадылар.
