Шарқда фиқҳ ва ҳадис илми донишманди сифатида шуҳрат топган.
Ҳамдун Қассор Абу Туроб Нахшабийнинг қўлида тарбия кўрган бўлиб, Нишопурда маломатия аҳлининг бош имоми ва пешво шайхи сифатида тариқатнинг кенг қулоч ёйилишига ҳисса қўшган ва халқ оммасини ўзига эргаштира олган. Унинг ваъзлари халқ орасида машҳур бўлиб, минглаб мухлислар тинглашган.
Ҳамдун Қассорни «сўфийлар устози» деб улуғлашган. Саҳл Тустарий ва Жунайд Бағдодий унинг қарашларини қўллаб-қувватлаб, Ироқ сўфийлари орасида тарғиб этишган. Қассор Абдуллоҳ Муборакнинг пири бўлган.
Ҳамдун Қассор 271/884 йилда Ҳиротда вафот этган.
Акобирлардан бири сўради:
– Эй Аҳмад, менга ўгит бергин.
Аҳмад Қассор деди:
– Кимда яхши хислат кўрсанг, ундан ажрамагинки, унинг баракотидан сенга ҳам наф етади.
Дедилар:
– Эй Аҳмад, бизларга васият қил.
Аҳмад Қассор деди:
– Олимлар суҳбатини тарк этманг, жоҳиллар суҳбатидан йироқ бўлинг.
Дедилар:
– Эй Аҳмад, ғафлатнинг белгисини айтинг.
Аҳмад Қассор деди:
– Банданинг ғафлатга тушганининг белгиси Худонинг буюрганларини чеккага суриб қўйиб, ўзининг сиёсати билан машғул бўлишдир.
Муҳаммад ибн Аҳмад деди:
– Эй Аҳмад, менга васият қилинг.
Аҳмад Қассор деди:
– Қўлингдан келса, бу дунёнинг ҳеч бир ишига хафа бўлма, ғазабланма.
Сўрадилар:
– Таваккул нима?
Аҳмад Қассор деди:
– Агар минг танга қарзингиз бўлса-ю, тўлашга бир чақангиз ҳам бўлмаса, уни адо қилишда Аллоҳдан умидингизни узмайсиз.
Ҳар ким салафи солиҳийн сийратига назар солса, ўзининг камчиликларини кўради ва одамлардан ортда қолганини англайди.
Дедилар:
– Минбарга чиқ ва халққа ваъз айт.
Аҳмад Қассор деди:
– Кўнглим дунё мансабига машғулдир. Менинг сўзим фойда қилмайди. Таъсирсиз сўз айтиш эса илмни хор қилишдир. Сўз айтиш шундай кишига лойиқдирки, сўзласа дин салоҳ (тўғрилик)га келади, сўзламаса дин фасодга айланади. Сўз, аввало одамнинг ўзига таъсир қилиши керак, шундан сўнг халойиққа таъсир этади. Агар сўз ўзига таъсир этмаса, ўзгага ҳам таъсир қилмайди.
Ўз нафсига бандалик қилганни Аллоҳ суймайди.
Оға-инилар ўртасидан муҳаббатни кўтарувчи нарса молдунёдир.
Дарвешнинг ҳоли тавозеъдир.
Ҳар ким дунё талабида бўлса, икки дунёда ҳам хорликка учрайди.
Иймоннинг офати порахўрликдир.
Дунёни хор тутсанг, аҳли дунёнинг олдида азиз ва улуғ бўласан.
Иллатларнинг боши кўп емоқликдир. Дин офати ҳам кўп емоқликдир.
Охиратни ўйламай умрини мол-дунё ғамида ўтказганлар бу дунёда ҳам, охиратда ҳам хор бўладилар.
Ким
