meskenini paylaşmaya zorladı. Hepimiz seni takip edeceğiz çünkü bu bizim kaderimizdir ve mesken bütün dünyayı alacak kadar geniştir. Artık aramızda duyulmayacaksın. İşte, karanlıklar diyarına gittin, orada ne ışık ne de pencere var. Bir daha asla buraya gelmeyeceksin ve dönüşün için endişelenmene gerek yok çünkü senin yokluğun sonsuzdur. Sonlarının ne olacağını, bu hayatın yorgunluğunu nasıl taşıyacaklarını bilmeden çocuklarını öksüz ve yetim bıraktın. Bize gelince, senin istediğin yerde sana katılmakta gecikmeyiz.” Akrabalara da benzer sözler söylendi: “Bu ölüm, bir varlığın bizi hasta etmesi ya da alay etmesi için mi geldi? Hayır, Rabbimiz sonunun böyle olmasını dilediği içindir.” Sonra ceset mumya şeklinde sarılır ve başına birkaç damla su döküldü. “İşte bu hayatta faydalandığın su.” Ve bir kap su sunuldu: “Bu senin yolculuğun için.” Daha sonra, ceset önüne bazı kâğıtlar sırayla dizildi: “İşte, bununla çatışan iki dağdan geçeceksiniz.” “Yılanın seni beklediği yolu bununla geçeceksin.” “Bununla yeşil kertenkelenin yerine geçeceksin.” “İşte, bununla sekiz çölü ve sekiz tepeyi geçeceksin.” “Ve bak, obsidiyen bıçaklar taşıyan rüzgârların yerini neyle aşabilirsin.” Böylece yeraltı dünyasının tehlikeleri geçilecek ve Mictlantecutli’den önce gelen ruh, dört yıl sonra yeraltı dünyasının “Dokuz Katlı Çayı” olan Chiconauapan’a varana kadar yoluna devam edecekti. Bunun karşısında, mezarında kurban edilen ve sadık arkadaşı olan kırmızı köpek tarafından karşılanacaktı. Ve buradan efendi ve tazı, ölülerin ebedi evine, Chiconamictlan’a, “Dokuzuncu Cehennem”e girerdi.
Gerçi ölenlerin hepsi bu yolculuğa çıkmadı. Her türlü meyvesi ve neşesi bol Tlaloc’un meskeni olan yeryüzü cennetine (Tlalocan) yıldırım çarpması sonucu ölenler, boğulanlar, cilt hastalıkları kurbanları ve damlacıklardan ölenler gidecektir (Toplulukları yağmur tanrılarının çeşitli niteliklerine atfedilecek olan heterojen bir grup). Belki de kendileri yağmur yağdıran ve Yağmur Efendileri’nin hizmetkârları haline gelen bu tanrılara edilen kurbanlar da onlara dahil edilmelidir. Güneşin malikânelerine yükselenler daha da şanslıydı (savaşta ölenler, kurban sunağında ölenler veya yakılarak kurban edilenler ve doğum sırasında ölen kadınlar). Söylenene göre, kalkanları delinmiş olan bu savaşçılar deliklerden Güneş’i görebilirdi; diğerlerine göre Tonatiuh görünmezdi. Ama hepsi bu dünyanın ağaçları dışında olan gök bahçelerine girdiler ve orada dört yıl geçirdikten sonra, gök çiçeklerinden bal çeken parlak tüylü kuşlara dönüştüler.
Savaşçıların ruhları, cennetlerini doğu göklerinde buluyorlardı. Burada, sabah doğarken Güneş’le karşılaştılar. Neşeli çığlıklarla kalkanlarına vurarak meridyene yolculuğunda ona eşlik ettiler. Batı göklerinin Savaşçı Kadınları Ciuateteo ya da Ciuapipiltin ve savaşa gitmiş ya da çocuk doğururken ölmüş kadınların ruhları tarafından karşılandılar. Bunlar Güneş’e batı göğünde eşlik ederek onu muhteşem bir tahtırevan üzerinde Tamoanchan’a (İniş Evi) taşıdı. Yeraltı dünyasının kapılarında, Güneş’i meskenlerine taşıyan Cehennemin Efendileri tarafından karşılandılar çünkü burada gün olmayınca, aşağıdaki âlemde gün başlar. Ciuateteo’nun uğursuz özelliklerini muhtemelen yeraltı güçleriyle olan bu ilişkiden elde ettiler çünkü Güneş’in inişini takip eden ve Karanlığın Şeytanları olarak cisimleşen alçalan yıldızlar Tzitzimime ile özdeşleştiriliyorlardı zaman zaman.
Ancak Güneş’in yolculuğunda başka bir yoldaşı daha vardır. Ölmüş bir Azteklinin ruhuna sadık köpeği eşlik edip ölüler diyarına doğru rehberlik ettiği gibi, Güneş de Xolotl köpeğine eşlik eder. Xolotl, tlachtli oyununa başkanlık eden bir tanrıdır. Bu oyun tenise benzer. Bir lastik top bir sahada ileri geri sektiriliyordu. Fırlatılarak veya elle vurularak değil, omuz veya uylukla atılıyordu. Kızılderililerin diğer top oyunlarında olduğu gibi bu da güneşin rotasının simgesi olarak görülüyordu ve Xolotl’un oyunu gökkubeden başka bir yer olamayacak sihirli bir sahada oynadığı söyleniyordu. O, ikizlerin ve diğer canavar formların da tanrısıydı (çünkü ikizler canavar olarak kabul ediliyordu). Tutulma vesilesiyle güneş tanrısının onlara ihtiyacı olduğuna karar verildiğinde Güneş’e kurban edilenler kamburlar ve cücelerdi. Sahagun’un aktardığı bir efsane muhtemelen bu inancı açıklar veya yansıtır. Her şeyin başlangıcında güneş ve ay yoktu ama tanrılardan ikisi kendilerini yakarak feda ettiler. Güneş ve ay henüz hareket etmemiş olsa da küllerinden gece ve gündüzün küreleri doğdu. Sonra tüm tanrılar, gökcisimlerine hayat ve hareket vermek için kendilerini feda etmeye karar verdiler. Yalnızca Xolotl reddetti: “Tanrılar, ölmeyeceğim,” dedi. Kurban rahibi geldiğinde kendini xolotl denilen çift saplı bir mısır bitkisine dönüştürerek kaçtı. Fark edilince tekrar kaçtı ve mexolotl adında bir maguey şeklini aldı. Üçüncü kez yakalanmaktan kurtuldu, suya girdi ve bir larva (axolotl) oldu. Ancak bulunup kurban edildi. Mendieta tarafından kaydedilen efsanenin ikinci bir versiyonu, Xolotl’u diğer tanrılara ve sonra da güneşe hayat vermesi için kendisine ölüm veren kurbanı kutlayan kişi yapar. Yine Mendieta tarafından kaydedilen başka bir hikâyede, ilk insan çiftinin yaratılabilmesi adına atalarının kemikleri için Yeraltı Dünyası’na gönderilen köpek Xolotl’dur. Ama Mictlantecutli tarafından takip edilen Xolotl tökezlemiş ve taşıdığı kemik düşerek parçalara ayrılmış, bu parçalardan çeşitli halklar türemiştir. Bunun gibi hikâyeler, çok kuvvetli bir şekilde kuzey kıtasındaki çakal hikâyelerini anımsatır. Bizzat Xolotl’un düzenbaz ve dönüştürücü, özellikle Ueuecoyotl (Yaşlı Çakal) olarak Çakal’ın özel bir biçiminden ibaret olması mümkündür.
Ölülerle bağlantılı tüm kayıtlı inançlar arasında en etkileyici olanı, çocuk ruhlar arafıyla ilgili kısa açıklamadır (Kodeks Vaticanus A’nın din adamı yorumcusu tarafından bildirilmektedir). Yorumcunun söylediğine göre, bu hayattan göçen ruhlar için üçüncü bir yer vardı; bu yer, yalnızca akıl çağına ulaşmadan önce ölen çocukların ruhlarının gidebildiği bir yerdi. Süt damıtılan bir ağacın varlığını iddia ediyorlardı. Bu yaşta ölen tüm çocuklar oraya taşınıyordu. Zira Tanrı’nın onuruna bu kadar düşman olan şeytan, bu durumda bile rekabetini göstermek istemiştir. Tıpkı kutsal doktorlarımızın vaftiz olmadan veya eski yasanın sünneti olmadan veya doğal insanın kurbanı olmadan ölen çocuklar için arafın varlığını öğretmesi gibi şeytan da bu zavallıların çocukları için böyle bir yer olduğuna inandırıyordu. Bu çocukları geçmesi gerektiğini düşündükleri üçüncü yıkımdan sonra (dünyanın zaten iki kez yok edildiğine inanıyorlar) dünyayı yeniden nüfuslandırmak için geri döndürmek zorunda olduklarına onları ikna ederek başka bir hata daha yaptı. Bebeklerin ruhlarının beslendiği Hayat Ağacı ile yeniden doğacakları günü bekledikleri bir bebek cennetine dair inanç, çoğu Aztek kavramının kâbusa benzer niteliğinden iç rahatlatıcı bir kurtuluştur. (En az, onu kaydeden iyi rahibin dini düşünceleri kadar insanidir.)
İkinci Bölüm
Meksika (Devam)
I. Kozmogoni
Meksika kozmogonileri, yaygın Amerikan tarzına uygundur. İlk olarak, kült içinde çok az önemli olan, evrendeki yaşamı uzaktan sağlayan ve sürdüren kadim bir yaratıcı vardır. Ve ardından, ilkel zamanların varlıklarını biçimlendiren ve dönüştüren ve sonunda dünyayı şimdiki durumuna getiren gerçek yaratıcılar yerine bir tanrılar, büyücüler ve dönüştürücüler kuşağı gelir. Daha önceki dünya çağları ya da Meksikalıların dediği gibi “Güneşler” genellikle dört tanedir ve her biri, Güneş’in ve halklarının feci
