görmüş gibi görünüyor ve geleneğin kendisine atfettiği üstünlüğü (siyasi değil, dini) fazlasıyla hak ediyor. Sahagun’un yazıya döktüğü duaların en dikkate değer olanı, bu tanrı için şiirsel bir saygıyla doludur. Kayıt olarak sadece bu yakarışlara sahipsek (korkunç insan kurbanlarının hikâyeleri de değil), bunların Aztek bestecilerine saf ve asil bir dini duygu atfetmeliyiz. Belki de öyle olma sebebi insanların her yerde yaptıklarının, onları harekete geçiren inançlardan daha kötü görünmesiydi. Söz gelimi veba zamanında rahipler şu şekilde dua ediyorlardı:
“Kanatları altında koruma, savunma ve sığınma aradığımız yüce Rabbimiz! Hava ve gece gibi görünmez, elle tutulamazsın. Alçakgönüllülük ve acizlik içinde geliyorum, Majesteleri’nin huzuruna çıkmaya cüret ediyorum. Boğuluyormuş ve kekeliyormuş gibi sözlerimi söyleyerek geliyorum; sözüm yoldan sapan ve tökezleyenin yolu gibi afakidir. Senin lütfunu hak etme ümidinden ziyade, bana karşı gazabını uyandırma korkusuna sahibim. Ama Tanrım, bedenime istediğini yap çünkü gerçekten cennette ve cehennemde aldığın öğütlere göre bizi terk ettin. Ah, keder! Öfken ve gazabın her gün üzerimize yağıyor…
“Ya Rab, çok naziksin! Biliyorsun ki biz ölümlüler cezalandırıldıklarında ağlayan ve inleyen, hatalarından tövbe eden çocuklara benziyoruz. Senin cezalarınla mahvolmuş bu insanlar kendilerini bu yüzden acıyla kınıyorlar. Senin huzurunda itiraf ediyorlar; kötülüklerinin kefaretini ödeyerek kendilerine kefaret dayatıyorlar. Çok iyi, çok şefkatli, çok asil, çok değerli Rabbim, verdiğin azap yetsin ve zulmederek gönderdiğin kötülükler artık son bulsun!”
Duaların her yerinde tanrının tasvirleri bulunur. Aztek yakarışlarına çok benzer görünen bir tür hayattan beziş melankolisini yansıtan pek çok dua vardır. Yeni kral taç giydiğinde rahip dua eder: “Muhtemelen kendini yüksek görevine layık gördüğü için orada uzun süre devam etmeyi düşünecektir. Bu onun için bir keder rüyası olmayacak mı? Kendini şatafatlı bir gösteri zannederek dünyayı hor görmedikçe senin ellerine geçen bu saygınlıkta bir gurur ve küstahlık fırsatı bulacak mı? Majesteleri onun birkaç kısa gün içinde nereye geleceğini çok iyi biliyor; zira biz insanlar, sizin gösteriniziz, tiyatronuzuz; kahkahalarınıza ve eğlencenize hizmet ediyoruz.” Ve kral öldüğünde: “Ona bu dünyada tatlılığının ve nezaketinin çok azını tattırdın, bir anda yok olan vasiyet gibi gözlerinin önünden geçti; onu yerleştirdiğin ve hizmetinde gözyaşları içinde birkaç gün geçirdiği, Majesteleri’ne adanmış dualarını soluduğu makamın saygınlığı budur.” Yine: “Görünmez ve kavranılmazsın ve bakışının taşlara ve ağaçların kalplerine girdiğine ve orada gizli olan her şeyi açıkça gördüğüne inanıyoruz. Öyleyse kalplerimizde ve düşüncelerimizde olanı görüyor ve idrak ediyor musun? Senin önünde canlarımız bir duman esintisi veya yerden yükselen bir buhar gibidir.”
Sahagun, belki de Aztek yılındaki en çarpıcı ayinin, Paskalya dönemine yakın bir zamanda Tezcatlipoca’ya kurban verilmesi olduğunu söylüyor. Geçen yıl, bu amaç için eğitilmiş, fiziksel olarak kusursuz ve mümkün olan tüm başarılara sahip bir grup tutsak arasından bir genç seçilmişti. Genç, şarkı söylemeyi ve flüt çalmayı, çiçek taşımayı ve zarafetle sigara içmeyi öğrendi; gösterişli giysiler giymişti ve kendine sürekli olarak sekiz uşak eşlik ediyordu. Kral, “Onu zaten bir tanrı olarak kabul ettiği” için teçhizatını kendi sağladı. Yaklaşık bir yıl boyunca bu genç eğlendi ve ziyafet çekti, soylular tarafından onurlandırıldı ve halk tarafından Tezcatlipoca’nın canlı örneği olarak hürmet gördü. Festivalden yirmi gün önce üniforması değişti ve uzun saçları bir Aztek kabile reisi gibi yapıldı. Özenle yetiştirilmiş dört bakire ona eş olarak verildi. Bunlar dört tanrıça adıyla anılır: Xochiquetzal (Çiçek Açan Küesal Tüyü), Xilonen (Genç Mısır), Atlatonan (Kıyı Tanrıçası) ve Uixtociuatl (Tuzlu Su Tanrıçası). Kurbandan beş gün önce bir dizi şölen ve dans başlatıldı, sonraki dört günün her birinde şehrin ayrı mahallelerinde devam edildi. Ardından son gün geldi: Genç, şehrin ötesine götürüldü; tanrıça eşleri onu terk etti; genç, ayinin tamamlanması için yol kenarındaki küçük bir tapınağa getirildi. Her etapta bir flüt kırarak dört etabı tırmandı. Sonunda tepede ele geçirildi ve tek bir darbeyle göğsünü açan rahip, kalbini güneşe sundu. Hemen bir sonraki yıl için başka bir genç seçildi çünkü Tezcatlipoca asla ölmemelidir. Sahagun’un ifade ettiğine göre bu gencin kaderinin, zenginliğe sahip olanların ve yaşamları boyunca zevk için yaşayanların hayatlarını keder ve yoksulluk içinde sonlandıracaklarına işaret ettiği söyleniyordu. Torquemada daha sert bir şekilde, “Kurbanın ruhu cehennemdeki sahte tanrılarının yanına indi,” yorumunu yapıyor. Bununla birlikte günümüzün araştırmacısı için bu ayin, ölen ve yeniden doğan tanrının bir başka önemli sembolüdür.
Efsanede Tezcatlipoca, Toltek şehri Tollan’ın hükümdarı ve tanrısı Quetzalcoatl’ın düşmanı olarak başrol oynar. Hikâyenin Sahagun sürümünde üç sihirbaz, Huitzilopochtli, Titlacauan (Tezcatlipoca’nın bir sıfatı olan “Biz Onun Köleleriyiz”) ve diğerlerinin küçük kardeşi Tlacauepan, büyü ve kurnazlıkla Quetzalcoatl’ı ülkeden sürmeyi ve Toltek gücünü devirmeyi üstlenirler. Üç tanrı açıkça Nahuatlan uluslarının kabile tanrılarıdır ve efsanelerde başrolü oynayan Tezcatlipoca, bu erken dönemde açıkça birinci öneme sahip tanrı, muhtemelen tüm Nahuaların baş tanrısıdır. Aynı zamanda, neredeyse Fetih arifesinde Aztek konfederasyonunun önde gelen ortağı olan Tezcuco’nun en önde gelen tanrısıydı. Hikâyenin devamında Quetzalcoatl hastadır. Tezcatlipoca yaşlı bir adam, bir doktor kılığında ortaya çıkar ve hasta tanrıya ilaç değil, onu sarhoş eden bir likör verir. Texcatlipoca daha sonra garip bir kabilenin çıplak bir Kızılderilisi olan yeşil biber satıcısı şeklini alır ve Toltek’in dünyevi şefi Uemac’ın sarayının önünde yürür. Burada şefin kızı onu görür ve ona âşık olur. Uemac, yabancının önüne getirilmesini emreder ve Toueyo’ya (yabancı kendisini böyle takdim eder) neden diğer erkekler gibi giyinmediğini sorar. Toueyo, “Ülkemin âdeti değil,” diye cevap verir. “Kızıma geçici hevesle ilham verdin; onu tedavi etmelisin,” der Uemac. “Bu imkânsız, beni öldür; ölebilirim çünkü böyle sözleri hak etmiyorum çünkü sadece dürüst bir hayat sürmek için uğraşıyorum.” “Yine de onu iyileştireceksin,” diye yanıtlar şef, “olması gereken bu, korkma.” Böylece kızının yabancıyla evlenmesini sağlar ve o, Toltekler arasında bir reis olur. Yeni yurttaşları için bir zafer kazanarak Tollan’da bir ziyafet verir. Kalabalık toplandığında, sarhoş oluncaya veya kendilerinden geçinceye kadar onları kendi şarkısıyla dans ettirir. Bir vadide dans ederler ve kayaya dönüşürler. Bir köprüden düşerler ve aşağıdaki denizde taşa dönüşürler. Tezcatlipoca, Tlacauepan ile birlikte, Tollan’ın pazaryerinde ortaya çıkar ve bebek Huitzilopochtli’yi elinin üzerinde dans ettirir. Yakınlarda toplanan insanlar, aralarından birkaçını ezerek öldürür. Öfkeyle sanatçıları öldürürler ve Tlacauepan’ın tavsiyesi üzerine onları dışarı çıkarmak için vücutlarına ip bağlarlar ama iplere dokunanların hepsi ölür. Bu ve diğer sihirli araçlarla çok sayıda Toltek katledilir ve egemenliklerine son verilir.
3) Quetzalcoatl
Yeni Dünya mitolojik figürlerinin en ünlüsü ve pitoreski olanı Quetzalcoatl’ınkidir ancak onun ünü, öncelikle inancının mutlak öneminden ziyade, beyaz adamların gelişiyle ve inançlarıyla olan ilişkisinden kaynaklanmaktadır. Yerli geleneğe göre Quetzalcoatl, Anahuac’ın Altın Çağı’nda Tollan’ın bilge ve iyi hükümdarı, kanun koyucu, sanat öğretmeni ve arınmış bir dinin kurucusuydu. Kötü büyücülerin
