Хотеллинг, М. Сторпер, Р. Уолкер), сонымен қатар аймақтық өсу теориясына (Дж. Фридман, Э. Таафе), аумақтық дамудың мемлекеттік реттеу теориясына (Э. Гувер) басымды үлестерін қосқан.
Француз экономистерінің аймақтық экономика теориясындағы «өсу полюстері» және «даму осі» (Ф. Перру, Ж-Р. Будвиль, П. Потье) тұжырымдамалары аймақтық ғылымның даму бағытына қосқан үлестері болып табылады.
Жалпы, аймақтық экономика ілімінің эволюциясын экономикалық кеңістіктік теориясы, өндірісті орналастыру теориясы, аймақтық өсу теориялары, мемлекеттік реттеу теориялары, аймақтық мамандану теориялары, өсу полюстері теориясы, жаңа енгізулер диффузиясы теориясы деп бөлуге болады (2-кесте).
Экономикалық теорияның классиктері А. Смит пен Д. Рикардоның теорияларына жүгінетін болсақ, А. Смит абсолютті артықшылық тұжырымдамасын, Д. Рикардо соның негізінде салыстырмалы артықшылық теориясын ұсынды. Абсолютті артықшылық теориясы негізінде әр аймақ немесе аумақ өз мүмкіндіктеріне қарай басқаларына қарағанда тиімді болатын өнімді шығаруға мамандануы тиіс және сол тауарды сыртқа шығаруы керек.
Неміс ғалымы Й. Тюнен өндіріс шығындары мен кіріс көлеміне әсер ететін кеңістік факторына өндірісті мамандандыру байланысты екенін айтты. Й. Тюнен алғашқылардың бірі болып өндіріс тауарларын орналастырудың объективті заңдылықтарының барлығын көрсеткен (оның бірінші еңбегі 1826 жылы жарық көрді). Й. Тюнен ауылшаруашылық өнімдерін өткізу және өндірістік тауарды жеткізу нарығына арналған орналастыру моделін, мамандандыру және қалаға дейінгі аралыққа байланысты ауылшаруашылығын жүргізу тәсілдерін таңдауды ұсынды.
2-кесте
Аймақтық экономика ілімінің эволюциясы
Тюнен моделінде орналастырудың негізгі факторы ретінде көлік шығындары көрсетілген.
В. Лаунхардттың аймақтық штандорт теориясында көлік факторы шешуші деп саналады. Ол өндірісті орналастыру үшін орынды дұрыс таңдау, шикізатты, көмекші материалдарды және даяр өнімдерді жеткізудегі көліктік шығындарды минимизациялауды негіздеген.
В. Кристаллер айтып өткендей, кеңістік факторларының ішінен басты рөлді орналастыру объектісі емес, орналастыру нүктесі алады. Осылардың негізінде ол орталық орындар және периферия теориясын ұсынды. Бұл теория бойынша халық шаруашылығының аумақтық құрылымын қалыптастыруда басты қаланы айқындау қажет.
А. Вебердің өндірісті орналастыру теориясы бойынша өндіріс орнын орналастыру үш фактормен байланысты болу керек:
– көлік шығындары;
– жұмыс күшіне шығындар;
– агломерация.
Аумақта өндірісті орналастырудың екі қағидасы анықталған:
Біріншіден, кәсіпорындарды орналастыруда оңтайлы шешім қабылдау үшін макроэкономикалық бағыт негізіндегі әдістемелік схема жасау.
Екіншіден, кәсіпорындарға минималды шығын жұмсау үшін басты
