– жас жұбайлар үйі.
Ресей империясының қазақ жеріндегі саяси-әкімшілік, әлеуметтік-экономикалық үстемдігін нығайту саясатының ықпалына қарамастан XIX ғасырда қазақтардың материалдық мәдениетінде көшпенді және жартылай көшпенді тұрмыс-салтына байланысты дәстүрлі ерекшеліктер сақталып қалды.
Бақылау сұрақтары:
1. Көшпенді өркениеттегі материалдық мәдениеттің ерекшелігіне сипаттама беріңіз.
2. Қазақ халқының тұрғын үйлерінің ерекшеліктеріне талдау жасаңыз.
3. ХІХ ғасырдағы қазақ халқының материалдық мәдениетіндегі өзгерістердің себебін түсіндіріңіз.
4. Қазақ халқының салт-дәстүрлік, әдеп-ғұрыптық мәдениетінің ерекшеліктеріне талдау жасаңыз.
5. ХІХ ғасырдағы этнодемографиялық үрдістердің қазақ халқының материалдық мәдениетіне тигізген әсеріне сараптама жасаңыз.
ІV тарау
ҚАЗАҚСТАНААҒЫ РЕСЕЙ ИМПЕРИЯСЫНЫҢ ӘКІМШІЛІК-САЯСИ РЕФОРМАЛАРЫ
§ 1. Реформаның дайындалуы. Дала комиссиясы
ХІХ ғасырдың басында Қазақстанда отарлық әкімшілік жүйесіз және жеке аймақтар үшін әр түрлі уақытта бөлек-бөлек құрылды. Орынбор қазақтары шекаралық комиссия арқылы басқарылды және оның Батыс аймағы үш бөлікке бөлініп, дистанция, шекаралық соты енгізілген ауылдар, расправалар мен қамқоршылардан тұрды. Сібір ведомствосының қазақтары шекаралық басқармаға бағынды. 20-жылдардың ортасында болысқа және ауылдарға бөлінген округтік приказдар ұйымдастырылды. ХІХ ғасырдың 50-60 жылдарында патшалық Ресей Қазақстанның оңтүстік аудандарын басып алғаннан кейін Бөкей хандығының әкімшілік басқару жүйесіне өзгерістер енгізілді, Алатау округтік приказы мен 1865 жылы Түркістан облысы құрылды81.
1867 жылы жаулап алынған ортаазиялық хандықтар біріктіріліп, Түркістан генерал-губернаторлығы құрылды. ХІХ ғасырдың ортасына дейін енгізілген қазақтарды басқару жүйесі патшалықтың отарлық саясатына, қарама-қайшылық әдістеріне қолайсыздықтар мен қиындықтар туғызды. Оларды метрополияның әкімшілік басқару жүйесімен біріздендіру және жақындату қажет болды. Ресей үкіметінің ортаазиялық саясатының белсенді болуы, орыс капиталының қажеттіліктерінің өсіп, жаулап алған жерлерде Ресей билігін нығайтып, Орта Азия территориясына әрі қарай тереңдей еніп, Орта Азияны плацдармға айналдыру үшін қажет болды.
1860 жылдардың басында бірнеше әкімшілік қайта құру жобалары дайындалды. Бірақ олар аймақты үстіртін сараптау нәтижесінде жасалып, әр түрлі көзқарастар тұрғысында қарастырылды. Өлке туралы алдыңғы жылдары жиналған мәліметтердің жеткіліксіз екендігі көрінді.
Бағдарлама бойынша Қазақ даласы мен Түркістан өлкесін зерттеу үшін жақсы даярланған мамандары бар үкіметтік комиссияны жіберу қажеттілігі туды.
Бутков Влaдимир Петрович
Милютин Дмитрий Aлексеевич
1860 жылдың басында патшаның нұсқауымен статс-секретарь В.П. Бутковтың82 басшылығымен мәртебелі шенеуніктерден тұратын комиссия құрылды. Бірнеше
Об образовании Туркестанской области. Сборник узаконений о киргизах степных областей. Составил Старший Советник Тургайского Областного правления И.И. Крафт. – Оренбург: Типо-литография. Н.Н. Жаринова, 1898. – С. 325.
Бутков В.П. (1814-1881 ж.) – Ресейдің мемлекет қайраткері. Петербургтегі Сібір комитеті басқару істерінің кеңесшісі, мемлекет хатшысы
