яхшы белүе һәм шушындый караңгы почмакта яшәп тә, «Геронтология һәм гериатрия» (картлык һәм гомерлекне өйрәнү) кебек яңа фән үзләштереп, бай практик материал туплавы, ниндидер җитди хезмәт язуы үзе генә дә ни тора.
Бу турыда беренче тапкыр Булат Хәниповичтан ишетте Дисә. Тегесе, Газиның әлеге язмаларын «гыйльми хезмәт», «трактат» дип, мыскыл иткән сыман итеп әйтте. Бу хәл Дисәне чын-чынлап рәнҗеткән дә иде әле. Шулай да ул «титулсыз галим» нең әлеге эше белән ныклап торып кызыксынды: «Мөмкин булса укып чыгар идем», – дип, үзенең теләген белдерде.
Гази, «шаярмыйсыңмы?» дигән сыман, Дисәнең бертөрле серлелек белән өртелгән күзләренә текәлеп карап торды. Коллегасының чын күңелдән мөрәҗәгать итүенә тәгаен төшенгәч, бик рәхәтләнеп риза булды.
Сораган көнне үк, төшке аштан соң, ул Дисәгә катыргы тышлы калын гына бер папка тоттырды. Машинка язуында биш йөз биттән артып киткән бу хезмәтне Дисә бер көн, бер төн эчендә укыды да чыкты. Фәнни нигезләп, мең төрле тәҗрибәләргә таянып, конкрет мисаллар нигезендә язылган бу «трактат» ны ул дөньясын онытып, мавыктыргыч роман урынына укыды.
Язманың кайбер өлешләре, бигрәк тә тарихка бәйле урыннары, кызыклы, могҗизалы әкиятләрне хәтерләтә иде. Китерелгән мисаллар, саннар арасында адәм әйтеп, адәм ышанмаслыклары да очраштыра. Менә бер мисал. Муса пәйгамбәрнең беренче китабында, мәсәлән, Җирнең беренче кешесе Адәмнең 930 яшькә кадәр яшәве әйтелә; Нух – 950, Мафусаил 969 яшькә җитеп үлә. Әмма кешегә һәрчак табигать тарафыннан бирелгән вакытны азсыну хас. Шул ук Мафусаилнең кабер ташына да «Вакытсыз вафат булды» дигән сүзләр язылган булган.
Дөрес, аңлатма бирүчеләр әлеге саннарның дөреслеген шик астына куялар; борынгы язмаларда, Библияләрдә күрсәтелгән «еллар» хәзерге календарь елларына караганда бик күпкә кыска булганнар, дигән версия яши. Ләкин гомерләре хәзерге календарь белән исәпләнүчеләр арасында да гаҗәпләнерлек озак яшәүчеләр очраштыра. Төрекле Заро Ага 156 яшен тутырып дөнья куя. Үз гомерендә 13 тапкыр өйләнә, 30 баласы була. Ә Азәрбайҗанда яшәүче колхозчы Мөхәммәт Әйвазов 148 яшенә кадәр яши. 1956 елда аңа багышлап махсус почта маркасы чыгарыла.
Язмада, күпсанлы мисаллар китерелү белән бергә, шактый ук йомры, афоризм булырлык сүзләр дә очраштыргалый. «Озак яшәүнең сере – гомерне кыскартмый саклый белүдә. Бу тулысынча кешенең үзенә бәйле», – диелә бер урында.
Бу мәсьәләгә карата медик-галимнәр арасында фикер каршылыклары очраштыргалый. Мәсәлән, Акслепий болай дигән: «Үзенә бирелгән гомерне тиешенчә яши белмәгән кешене дәвалап торасы да юк; яшәеш кадерен белмәгән кешедән үзенә дә, җәмгыятькә дә файда көтмә». Ә бөек гуманист Платон башка төрлерәк фикердә: «Кеше гомере өчен, пациентның бары тик кеше булганы өчен генә дә көрәшергә кирәк», – ди ул.
Озак яшәү, картларны яшәртү проблемалары бик борынгы заманнардан бирле кешелекне дулкынландыра килгән. Бу турыда хәтта аерым агымнар, аерым тәгълиматлар булган. Мәсәлән, сунамитизм ысулының
