zasadach żywienia rekomendowanych przez IŻŻ zgodnych z aktualną piramidą żywieniową. Zaleca się, aby dieta kobiet karmiących była bogata w chude mięso, tłuste ryby morskie obfitujące w kwasy omega-3, oleje roślinne, orzechy i nasiona, produkty pełnoziarniste, rośliny strączkowe, warzywa i owoce oraz mleko i produkty mleczne.
Należy pamiętać, że produkcja mleka pełni nadrzędną funkcję nad innymi potrzebami metabolicznymi matki, dlatego w sytuacji nieprawidłowo zbilansowanej diety narażenie kobiety karmiącej na rozwój deficytu makro- i mikroskładników jest wysokie.
4.8.2. Wpływ diety kobiety karmiącej na jakość i wielkość produkcji mleka
Wielkość produkcji mleka uzależniona jest przede wszystkim od konstytucyjnych cech budowy gruczołów piersiowych, sprawności neurohormonalnych mechanizmów wydzielania mleka oraz tzw. wskaźnika ssania wyrażonego częstotliwością i czasem trwania karmień oraz intensywnością ssania przez dziecko. Dodatkowym czynnikiem wpływającym na ilość produkowanego mleka może być stan odżywienia matki karmiącej (uzależniony także od sposobu odżywiania w ciąży) czy palenie papierosów (zmniejsza produkcję mleka o 250–300 ml/24 h). Dieta matki wpływa również na jakość mleka (tab. 4.7). Badania pokazują, że blisko 25-procentowe różnice w zawartości lipidów w mleku kobiecym uzależnione są od udziału białka w diecie karmiącej.
Tabela 4.7. Wpływ sposobu odżywiania kobiety karmiącej na jakość mleka
LCPUFAs (long-chain polyunsaturated fatty acids) – długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe.
Trzeba jednak wspomnieć, że model żywienia matki nie ma wpływu na występowanie alergii u dziecka, a prewencyjne zastosowanie diet eliminujących najczęstsze źródła alergenów nie przekłada się na brak objawów alergicznych czy kolkę niemowlęcą.
4.8.3. Zapotrzebowanie energetyczne i udział makroskładników w diecie kobiety karmiącej
Koszt energetyczny laktacji uwarunkowany czynnikami takimi jak: kaloryczność mleka, ilość produkowanego mleka i jego wydajność, wynosi ok. 670 kcal/24 h. 500 kcal powinno pochodzić z pożywienia, natomiast reszta pokrywana jest z zapasów tkanki tłuszczowej zgromadzonej w okresie ciąży. Praktycznie kobietom karmiącym zaleca się zwiększenie wartości kalorycznej diety o 505 kcal/24 h (2,1 MJ/24 h) w pierwszych 6 miesiącach laktacji. W przypadku matek karmiących więcej niż jedno dziecko wartość tę należy odpowiednio zwiększyć. Dodatkowa ilość białka (RDA: 1,45 g/kg m.c./24 h) w pożywieniu dobrze odżywionej karmiącej matki jest wskazana tylko ze względu na samą matkę i wielkość produkcji mleka, nie ma natomiast wpływu na jakość produkowanego mleka.
W tabeli 4.8 zestawiono udział makroskładników w diecie kobiety karmiącej.
Tabela 4.8. Udział makroskładników w diecie kobiety karmiącej
AI (adequate intake) – zalecane spożycie; ALA (alpha lipolic acid) – kwas α-liponowy; DHA (docosahexaenoic acid) – kwas dokozaheksaenowy; EAR (estimated average requirement) – średnie zapotrzebowanie grupy; EER (energy efficiency rating) – wskaźnik efektywności energetycznej; EFSA – European Food Safety Authority; EPA (eicosapentaenoic acid) – kwas eikozapentaenowy; IŻŻ – Instytut Żywności i Żywienia; LA (lactic acid) – kwas mlekowy; NORD – Nordic Nutrition Recommendation; RDA (recommended dietary allowances) – zalecane spożycie; PRI (population reference intake) – spożycie referencyjne na poziomie populacji; SACN – British Scientific Advisory Committee on Nutrition; SFA (saturated fatty acids) – kwasy tłuszczowe nasycone; USDA – United States Department of Agriculture.
4.8.4. Zapotrzebowanie na składniki mineralne i witaminy oraz zalecenia dotyczące suplementacji diety kobiety karmiącej
Okres laktacji to również czas zwiększonego zapotrzebowania na składniki mineralne i witaminy. Ich dobowe zapotrzebowanie na poziomie RDA (i AI) zgodne z normami IŻŻ 2017 przedstawia tabela 4.9.
Kobietom karmiącym zaleca się codzienną podaż 1000–1300 mg wapnia. W sytuacji, gdy ilości tej nie da się dostarczyć wraz z dietą, rekomendowana jest suplementacja preparatów tego pierwiastka w postaci chelatów aminokwasowych, wodorofosforanu, octanu, węglanu, cytrynianu, glukonianu lub mleczanu.
Tabela 4.9. Zapotrzebowanie kobiety karmiącej na witaminy i składniki mineralne
AI (adequate intake) – zalecane spożycie.
* Zgodnie ze stanowiskiem Grupy Ekspertów w sprawie zaleceń żywieniowych dla kobiet w okresie laktacji zapotrzebowanie na żelazo kształtuje się na poziomie 20 mg, co powinna pokrywać zróżnicowana dieta.
Suplementację należy rozważyć także w przypadku witaminy D. Wykazano, że dobowa dawka 400 IU jest wystarczająca dla odbudowy rezerw w organizmie kobiety karmiącej, jednak u karmiących z niedoborem witaminy D3 w diecie lub z ograniczoną syntezą przez skórę zaleca się dzienną dawkę 800–1000 IU 25(OH)D.
Bezsprzeczne korzyści z suplementacji potwierdzono dla DHA. Jego podaż na wczesnym etapie karmienia wpływa na wspomaganie rozwoju mózgu, wzrost zdolności poznawczych oraz zmniejszenie częstości występowania i przebiegu infekcji układu oddechowego u dziecka. Zgodnie z rekomendacjami polskich towarzystw naukowych u kobiet karmiących zaleca się DHA + EPA w ilości 250 mg/24 h najlepiej w postaci dwóch porcji ryb na tydzień (w tym jedna porcja ryb tłustych) + 100–200 mg DHA/24 h.
4.8.5. Inne ważne aspekty diety kobiety karmiącej
Podaż płynów
Odpowiednia podaż płynów w diecie kobiety karmiącej determinuje ilość produkowanego mleka i powinna wynosić 3 l/24 h (wzrost o 800–1000 ml w stosunku do zapotrzebowania sprzed ciąży). Z uwagi na dbałość o unikanie zanieczyszczeń i czystość mikrobiologiczną kobietom podczas laktacji zaleca się wypijanie wody ze źródeł naturalnych lub mineralnych nisko i średnio zmineralizowanych, niskosodowych (< 20 mg/l) i niskosiarczanowych (< 20 mg/l). Dozwolone jest również spożywanie soków warzywnych i w mniejszej ilości niesłodzonych soków owocowych. Z uwagi na konieczność ograniczenia kofeiny do maksymalnej dawki 300 mg/24 h zaleca się znaczne ograniczenie spożycia kawy, mocnej herbaty i napojów energetycznych.
Stosowanie produktów mlekopędnych
Substancje mlekopędne (tzw. galaktogogi), definiowane jako środki farmaceutyczne lub pochodzenia roślinnego inicjujące i podtrzymujące laktację, stanowią specyficzną grupę produktów, co do stosowania których istnieje wiele wątpliwości. Szczególnie w przypadku ziół, których laktogenne działanie nie jest potwierdzone w wiarygodnych badaniach naukowych, należy rozważyć kwestię bezpieczeństwa i możliwych działań niepożądanych dla dziecka. Do grupy ziół działających mlekopędnie popularnych w Polsce zalicza się kozieradkę, niepokalanek mnisi, drapacz lekarski (bernardynek), koper włoski, szparag lekarski. Ponadto w celu zminimalizowania wzdęć brzucha i pobudzenia trawienia kobiety karmiące
