spożycia kwasów omega-6. Wykazano bowiem, że wysoki stosunek (powyżej 4:1) omega-6 do omega-3 może prowadzić do nasilenia działania prozapalnego, zwężenia naczyń, efektu prozakrzepowego, a w konsekwencji do stanu przedrzucawkowego.
Kobiety w ciąży unikać powinny również izomerów „trans” znajdujących się w tłuszczach utwardzanych przemysłowo obecnych w margarynach, produktach cukierniczych, słodyczach, żywności typu fast food oraz olejach smażalniczych. Przypuszcza się, że kwasy tłuszczowe „trans” poprzez hamowanie syntezy wielonienasyconych kwasów tłuszczowych mogą determinować masę urodzeniową dziecka oraz decydować o długości trwania ciąży i rozwoju układu nerwowego płodu. Ponadto ich spożycie przez ciężarne wiąże się ze zwiększonym ryzykiem nadciśnienia indukowanego ciążą, stanu przedrzucawkowego i insulinooporności.
Tabela 4.5. Udział makroskładników w diecie kobiety ciężarnej
AI (adequate intake) – zalecane spożycie; ALA (alpha lipolic acid) – kwas α-liponowy; DHA (docosahexaenoic acid) – kwas dokozaheksaenowy; EAR (estimated average requirement) – średnie zapotrzebowanie grupy; EER (energy efficiency rating) – wskaźnik efektywności energetycznej; EFSA – European Food Safety Authority; EPA (eicosapentaenoic acid) – kwas eikozapentaenowy; IŻŻ – Instytut Żywności i Żywienia; LA (lactic acid) – kwas mlekowy; NORD – Nordic Nutrition Recommendation; PRI (population reference intake) – spożycie referencyjne na poziomie populacji; PTG – Polskie Towarzystwo Ginekologiczne; RDA (recommended dietary allowances) – zalecane spożycie; SACN – British Scientific Advisory Committee on Nutrition; SFA (saturated fatty acids) – kwasy tłuszczowe nasycone; USDA – United States Department of Agriculture.
Obok dbałości o pokrycie zapotrzebowania energetycznego i właściwy udział w nim makroskładników (tab. 4.5) istotnym elementem diety jest także odpowiednia podaż składników mineralnych i witamin. W tabeli 4.6 przedstawiono zalecenia dotyczące zapotrzebowania na witaminy i składniki mineralne w diecie kobiety ciężarnej na podstawie normy IŻŻ z 2017 r.
Tabela 4.6. Zapotrzebowanie kobiety ciężarnej na witaminy i składniki mineralne
AI (adequate intake) – zalecane spożycie; RDA (recommended dietary allowances) – zalecane spożycie.
W celu właściwego nawodnienia ciężarnej zaleca się zwiększenie dobowego zapotrzebowania na płyny do 2,0–2,5 l (przynajmniej o 300 ml w stosunku do zapotrzebowania sprzed ciąży). Prawidłowe nawodnienie ciężarnej wpływa na utrzymanie homeostaty gospodarki wodnej zarówno kobiety, jak i płodu, ale również niweluje dolegliwości ciążowe, takie jak poranne nudności, wymioty, zaparcia, suchość skóry czy infekcje dolnego odcinka dróg moczowych. 60–80% wszystkich przyjmowanych płynów powinna stanowić woda. Należy zwracać uwagę na unikanie spożycia napojów słodzonych oraz zawierających kofeinę (do 200–300 mg kofeiny dziennie) oraz bezwzględnie wyeliminować alkohol z diety.
4.6. Suplementacja witamin i składników mineralnych w diecie kobiet ciężarnych
Prawidłowo zbilansowana, różnorodna dieta zapewnia odpowiednią podaż witamin i składników mineralnych w normalnych warunkach, ale dynamiczny wzrost zapotrzebowania podczas ciąży powoduje, że w wielu przypadkach (szczególnie gdy u kobiety występują dolegliwości trawienne, utrata apetytu) nie dochodzi do dostatecznego pokrycia go drogą naturalną.
Niedostateczne spożycie kwasu foliowego w pierwszych tygodniach ciąży stwarza ryzyko rozszczepu warg i podniebienia, wad cewy nerwowej, serca, wad zaporowych układu moczowego, zakrzepicy i choroby Downa. Może być również przyczyną niedokrwistości megaloblastycznej wynikającej z zaburzonego dojrzewania krwinek czerwonych w szpiku kostnym i zwolnienia procesu syntezy DNA. Dodatkowo zaburzenia metabolizmu folianów wiążą się z hiperhomocysteinemią i prowadzą do częstszego występowania powikłań ciąży w postaci: poronienia, zahamowania wzrastania wewnątrzmacicznego płodu oraz stanu przedrzucawkowego. Dlatego zgodnie z rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników z 2017 r. zaleca się, aby wszystkie kobiety w wieku reprodukcyjnym uwzględniały w swojej diecie produkty bogate w foliany, jak również żywność fortyfikowaną kwasem foliowym.
Kobiety w wieku rozrodczym planujące ciążę powinny dodatkowo stosować suplementację folianami (aktywne postacie) przez okres co najmniej 12 tygodni przed koncepcją. Wielkość dawki zalecanej w suplementacji powinna uwzględniać czynniki zwiększające ryzyko występowania niedoboru folianów i wad płodu. Należy bowiem pamiętać, że stosowanie zbyt wysokich dawek kwasu foliowego obarczone jest ryzykiem uszkodzenia wczesnej ciąży, jak również może predysponować do rozwoju otyłości, insulinooporności oraz cukrzycy typu 2 w późniejszym życiu dziecka. Stosowane preparaty kwasu foliowego powinny zawierać również witaminę B12 (jeden z kofaktorów przemiany kwasu foliowego do jego aktywnej formy – 5-metylotetrahydrofolianu), ponieważ jej niedobór przy jednoczesnej wysokiej podaży kwasu foliowego skutkuje hiperhomocysteinemią. Zalecane przez Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników dawki folianów w suplementacji w okresie przedkoncepcyjnym, podczas ciąży i karmienia piersią przedstawiają się następująco:
● kobiety z grupy niskiego ryzyka (zdrowe kobiety bez wywiadu własnego oraz rodzinnego obciążonego wagami płodu) – 0,4 mg/24 h (12 tygodni przed planowaną ciążą, przez okres ciąży i laktacji);
● kobiety z grupy pośredniego ryzyka – 0,8 mg/24 h, w tym aktywne foliany oraz witamina B12 (12 tygodni przed planowaną ciążą, przez okres ciąży i laktacji); do grupy pośredniego ryzyka zalicza się:
● występowanie wad płodu w wywiadzie lub najbliższej rodzinie,
● wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrastania płodu i/lub stan przedrzucawkowy w wywiadzie,
● cukrzycę przedciążową typu 1 lub 2,
● choroby układu pokarmowego (colitis ulcerosa, choroba Leśniowskiego-Crohna, celiakia),
● niewydolność wątroby,
● niewydolność nerek (dializoterapia),
● stan po operacji bariatrycznej,
● otyłość,
● przyjmowanie leków (przeciwpadaczkowych, metforminy, metotreksatu, cholestyraminy, sulfasalazyny),
● używki (nikotynizm, alkoholizm),
● obniżoną aktywność metylenotetrahydrofolianu;
● kobiety z grupy wysokiego ryzyka (występowanie wad cewy nerwowej u matki, ojca lub ich potomstwa) – 5 mg/24 h, w tym aktywne foliany oraz witamina B12 (12 tygodni przed planowaną ciążą i w I trymestrze ciąży) oraz 0,8 mg/24 h (w II i III trymestrze oraz w okresie laktacji).
Z uwagi na fakt, że kwas foliowy jest witaminą rozpuszczalną w wodzie, a jego nadmiar wydalany jest z organizmu wraz z moczem, nie ma niebezpieczeństwa przedawkowania go, nawet przy wieloletnim stosowaniu. Najlepszym naturalnym źródłem kwasu foliowego są zielonolistne warzywa liściaste (sałata, szpinak,
