od rewolucji 1789 roku siedmiokrotnie doprowadzał do upadku rządu. Wraz z ustanowieniem Trzeciej Republiki w roku 1870 ojcowie założyciele nowej i niestabilnej jeszcze demokracji rozpoczęli agresywną kampanię mającą na celu utrwalenie podstaw sprawowanej przez siebie władzy i uderzenie w główne źródło siły swoich przeciwników – w Kościół katolicki.
Przywódcy republikańscy tego czasu byli przedstawicielami wschodzącej burżuazji, którzy wszystko zawdzięczali własnej pracy. Postrzegali siebie jako przedstawicieli tradycji oświecenia zaangażowanych w odwieczną walkę z siłami reakcji: arystokracją i klerem. W polityce walczyli przede wszystkim o kontrolę nad edukacją. Bitwy ideologiczne toczyli o to, by przekonać do siebie mężczyzn i utrzymać dominację nad kobietami. Wyrażają to słowa Jules’a Ferry’ego, ojca założyciela Trzeciej Republiki: „Kobiety muszą należeć do nauki, gdyż w przeciwnym wypadku będą należeć do Kościoła”26.
Charcot, syn od niedawna zamożnego i sławnego handlowca, był prominentnym przedstawicielem tego nowego mieszczaństwa. Jego salon był miejscem spotkań ministrów i innych notabli Trzeciej Republiki. Wraz ze swoimi znajomymi z rządu czuł potrzebę rozpowszechniania laickich, naukowych ideałów. Przeprowadzona przez niego w latach siedemdziesiątych dziewiętnastego wieku modernizacja Salpêtrière miała na celu ukazanie, jak wielką wagę ma świeckie nauczanie i zarządzanie szpitalem. Jego badania nad histerią miały zaś wykazać wyższość świeckiego obrazu świata nad obrazem proponowanym przez religię. Wtorkowe wykłady były politycznymi spektaklami. Misję Charcota stanowiło włączenie histerycznych kobiet w krąg zainteresowań nauki.
Sposób rozumienia histerii przez Charcota pozwalał naukowo wyjaśnić zjawiska takie jak opętanie, czary, egzorcyzmy i ekstaza religijna. Jednym z jego ulubionych projektów było poszukiwanie przedstawień histerii w dziełach sztuki minionych epok. Wraz ze swym uczniem Paulem Richerem opublikował kolekcję średniowiecznych dzieł sztuki ilustrujących jego tezę, że doświadczenia religijne przedstawiane przez artystów mogły być w istocie przypadkami histerii27. Charcot i jego następcy toczyli zaciekłe debaty dotyczące współczesnych przykładów cudownych zjawisk, takich jak stygmatyzm, objawienia oraz uzdrowienia. Charcot szczególnie zainteresowany był cudownymi uzdrowieniami w nowo ustanowionym sanktuarium w Lourdes. Janeta mocno zajmowało amerykańskie Stowarzyszenie Chrześcijańskiej Nauki. Désiré Bourneville, uczeń Charcota, wykorzystał najnowsze kryteria diagnostyczne, żeby wykazać, że Louise Lateau, słynna w owym czasie stygmatyczka i kobieta głębokiej wiary, cierpiała w istocie na histerię. Wszystkie te zjawiska miały być włączone do dziedziny medycznej patologii28.
Widzimy zatem, że tak intensywne zainteresowanie histerią, a także same badania Charcota i jego następców z końca dziewiętnastego wieku wywołane były złożonymi przyczynami natury politycznej. Rozwiązanie tajemnicy histerii miało na celu wykazanie wyższości laickiego oświecenia nad reakcyjnymi przesądami, jak również moralnej wyższości laickiego obrazu świata. Uczeni mężczyźni swoją życzliwą opiekę nad histerycznymi kobietami kontrastowali z okrucieństwami inkwizycji. Charles Richet, uczeń Charcota, w roku 1880 poczynił następującą obserwację: „Wiele spośród pacjentek Salpêtrière w dawnych czasach spalono by na stosie, uznając ich chorobę za występek”29. Dziesięć lat później głosom tym wtórował William James: „Spośród wielu ofiar maskowanej autorytetem medycznej ignorancji najgorszy los spotykał nieszczęsne histeryczki. Ich stopniowa rehabilitacja, niosąca im ratunek, będzie zaliczona w poczet filantropijnych osiągnięć naszego pokolenia”30. Ci uczeni mężczyźni, postrzegający siebie jako życzliwych wybawców, ratujących żyjące w niegodnych warunkach kobiety, ani przez chwilę nie wyobrażali sobie równości między mężczyznami i kobietami. Kobiety miały stać się przedmiotem studiów i troski, ale nie podmiotem obecnym na własnych prawach. Ci sami mężczyźni, którzy bronili oświeconego podejścia do histerii, często ostro występowali przeciwko dopuszczeniu kobiet do wyższej edukacji i określonych profesji, a także stanowczo sprzeciwiali się wystąpieniom sufrażystek.
We wczesnych latach Trzeciej Republiki ruch feministyczny był dość słaby. Aż do późnych lat siedemdziesiątych dziewiętnastego wieku ugrupowania feministyczne nie miały nawet prawa organizowania publicznych spotkań ani publikowania własnej literatury. Na pierwszym Międzynarodowym Kongresie na rzecz Praw Kobiet, który odbył się w Paryżu w 1878 roku, zwolenniczki prawa do głosowania nie zostały dopuszczone do głosu, gdyż były postrzegane jako zbyt radykalne31. Działaczki na rzecz kobiet, świadome, że ich los zależy od przetrwania kruchej nowo powstałej demokracji, gotowe były się podporządkować, byle tylko nie zerwać porozumienia z republikańską koalicją.
Jednak pokolenie później reżim ustanowiony przez ojców założycieli był już ugruntowany i bezpieczny. Republikański i laicki rząd przetrwał i dobrze we Francji prosperował. Pod koniec wieku dziewiętnastego antyklerykalna bitwa była już w gruncie rzeczy wygrana. Dla mężczyzn identyfikujących się z hasłami oświecenia rola przedstawicieli kobiet stawała się coraz bardziej problematyczna, ponieważ kobiety zdobywały się właśnie na odwagę, żeby mówić własnym głosem. Bojowniczki z ruchów feministycznych działających w Anglii i Stanach Zjednoczonych – krajach mających mocne tradycje demokratyczne – zaczynały działać na Kontynencie, a francuskie feministki coraz bardziej stanowczo występowały na rzecz praw kobiet. Niektóre z nich całkiem wprost krytykowały ojców założycieli i podawały w wątpliwość dobrą wolę uczonych zatroskanych losem kobiet. Jedna z feministycznych pisarek, w 1888 roku, szydziła z Charcota za dokonywanie „wiwisekcji kobiet pod pretekstem studiowania choroby”, a także za jego wrogość wobec kobiet wkraczających w świat medycyny32.
Wraz z końcem dziewiętnastego wieku całkowicie osłabł polityczny impuls, z którego powstało heroiczne stulecie histerii. Nie znajdowano już tak silnych powodów, aby kontynuować kierunek badań, który zaprowadził zajmujących się nauką mężczyzn tak daleko od miejsca, dokąd pierwotnie chcieli dotrzeć. Studia nad histerią doprowadziły ich ku mrocznym regionom transu, emocjonalności i seksu. Zmuszały ich do słuchania kobiet znacznie uważniej, niż kiedykolwiek planowali, i do zdobywania o kobietach wiedzy, jakiej nigdy nie pragnęli. Z pewnością nie chcieli nigdy badać traumy seksualnej doświadczanej przez kobiety. Dopóki studia nad histerią stanowiły część ideologicznej krucjaty, odkrycia z tej dziedziny zdobywały poklask, a badacze mogli liczyć na uznanie za humanistyczne motywacje i odwagę. Ale wraz z wygaśnięciem tego politycznego zapału ci sami badacze poczuli się zagrożeni naturą dokonanych przez siebie odkryć oraz swoim zaangażowaniem w sprawy pacjentek.
Odwrót rozpoczął się jeszcze przed śmiercią Charcota, który zmarł w 1893 roku. W rezultacie on sam został zmuszony do bronienia wiarygodności swoich publicznych pokazów histerii, które tak poruszyły Paryż. Rozchodziły się pogłoski, że prezentacje były reżyserowane, a dające łatwo sobą kierować kobiety – świadomie lub nie – mówiły na scenie słowa dyktowane im w stanie hipnozy przez ich patrona. Pod koniec życia Charcot nie krył żalu z powodu otwarcia tego pola badań33.
Tak jak Charcot opuścił świat hipnozy i histerii, Breuer opuścił świat przeżywanych przez kobiety więzi i emocji. Pierwsze „leczenie rozmową” zakończyło się nagłą ucieczką od Anny O. Być może zerwał tę relację dlatego, że jego żona obawiała się tych intensywnych spotkań z fascynującą młodą kobietą. Nieoczekiwanie przerwał ponad dwuletnie leczenie, które składało się z długotrwałych, niemal codziennych spotkań z pacjentką. Nagłe zerwanie doprowadziło do kryzysu nie tylko pacjentki, ale także lekarza, który przeraził się, uświadomiwszy sobie, jak mocno pacjentka przywiązała się do niego. Swoją ostatnią sesję z Anną O. zakończył „zlany zimnym potem”34.
Chociaż Breuer współpracował później z Freudem przy tworzeniu opisu tego niezwykłego przypadku, był badaczem pozbawionym zapału i pełnym wątpliwości. Szczególnie zakłopotany był powtarzającymi się odkryciami doświadczeń
