się nie godzi człowiekowi powtarzać. Z tego więc będę się chlubił, a z siebie samego nie będę się chlubił, chyba że z moich słabości. Zresztą choćbym i chciał się chlubić, nie byłbym szaleńcem; powiedziałbym tylko prawdę. Powstrzymuję się jednak, aby mnie nikt nie oceniał ponad to, co widzi we mnie lub co ode mnie słyszy. Aby zaś nie wynosił mnie zbytnio ogrom objawień, dany mi został odcień dla ciała, wysłannik szatana, aby mnie policzkował – żebym się nie unosił pychą. Dlatego trzykrotnie prosiłem Pana, aby odszedł ode mnie, lecz mi odpowiedział: «Wystarczy ci mojej łaski. Moc bowiem w słabości się doskonali». Najchętniej więc będę się chlubił z moich słabości, aby zamieszkała we mnie moc Chrystusa (2 Kor 10,18; 11,21–12.9).
Bóg stworzył nas do życia wiecznego w miłości i radości. Jego zamysł został podważony przez grzech pierworodny, który w świat wprowadził śmierć. Bóg odnowił swój plan przez zmartwychwstanie Jezusa, przez które dokonuje się w istocie zmartwychwstanie świata, zniesienie śmierci i grzechu w nowym i ostatecznym przymierzu ludu Bożego „przez Chrystusa, z Chrystusem i w Chrystusie”. W naszym życiu osobistym urzeczywistniamy to stopniowe zmartwychwstanie przez przyłączenie się w wierze do Pana. Wymaga ono znajomości Jego słowa poprzez Pismo i Tradycję, a dokonuje się drogą nieustannego nawrócenia dzięki światłu i mocy Ducha Świętego.
Cały Nowy Testament przygotowuje nas do spotkania z Chrystusem. Święty Paweł jest pierwszym pisarzem Nowego Testamentu, a zatem pierwszym świadkiem tego, czym stało się przymierze po zmartwychwstaniu Jezusa. Dla chrześcijanina stanowi on zatem zasadnicze ogniwo w przejściu od dawnego prawa do nowego przymierza oraz w odkryciu razem z rabinem Saulem, czym w życiu wierzącego jest spotkanie ze Zmartwychwstałym.
Święty Paweł jest dla nas szczególnie pożyteczny, nie znał bowiem Chrystusa podczas Jego życia na ziemi. Istotą jego relacji z Jezusem jest zatem wyłącznie zmartwychwstanie w czasach, gdy Kościół pierwotny nie był jeszcze obciążony sprawami drugorzędnymi. Być chrześcijaninem to być jak Paweł. Stąd wynika znaczenie dla nas jego pism w całym ich bogactwie. Jest ono tym większe, że podczas każdej mszy wypowiada się ustęp z pism Pawła, co oznacza, iż w pismach tych Kościół dostrzega fundament naszej wiary.
Niezależnie od tych wszystkich względów św. Paweł jest prawdziwym tytanem miłości Jezusa. Nie ma nic bardziej ożywczego dla naszej wiary niż obcowanie z tym apostołem, oczywiście pod warunkiem wejścia w prawdziwy kontakt z tą niezwykle bogatą osobowością. Aby cel ten osiągnąć, niezbędne jest najpierw odkrycie, na czym polega początkowa myśl chrześcijańska, do której należy myśl św. Pawła.
Myśl pierwszych chrześcijan
Jezus nie napisał ani słowa, a Jego myśl znamy jedynie poprzez jej oddźwięk w wierze pierwszej wspólnoty chrześcijańskiej, co znalazło wyraz zwłaszcza u św. Pawła, św. Jana i ewangelistów synoptyków. Czy w takim razie, jak utrzymują niektórzy, nie jest możliwe, byśmy znali właściwą myśl Chrystusa? Nic podobnego. Doktryna katolicka jest nadzwyczaj klarowna w tej kwestii: Pismo zakorzenione jest w Tradycji, nigdy nie funkcjonuje w oderwaniu od życia Kościoła, poza nim nie ma sensu. Co nie oznacza oczywiście, byśmy nie mieli brać pod uwagę gatunku literackiego, osobowości autora, środowiska odbiorców, okoliczności, w jakich znajdował się wówczas lud chrześcijański, by właściwie rozpoznać myśl Pana wyrażoną przez natchnionego autora. Wszystko to jest szczególnie ważne u św. Pawła, jako że pojawienie się chrześcijaństwa w łonie judaizmu stanowiło prawdziwą rewolucję.
Znajomość początkowej myśli chrześcijańskiej nie tylko nie stanowi przeszkody, lecz okazuje się warunkiem odkrycia Pawłowego przesłania, gdyż Kościół nie może pozostawać w sprzeczności z Pismem. Mieści on w sobie świadków życia Pana, Jego śmierci i zmartwychwstania. Po odejściu Jezusa apostołowie, posłuszni nakazowi Mistrza, budowali Kościół. Święty Paweł pisał w obrębie tego rodzącego się Kościoła, pośród wszystkich ówczesnych problemów.
Naturalne byłoby zatem rozpocząć studium Nowego Testamentu od Dziejów Apostolskich, my jednak wybraliśmy porządek chronologiczny. Niemniej, chcąc odkryć św. Pawła i myśl pierwszych chrześcijan, czytelnik odniesie wielką korzyść z lektury tej księgi.
Jakie były główne wątki myślowe, stanowiące kulturę chrześcijańską u jej początków? Najpierw i przede wszystkim trzeba wymienić judaizm po okresie wygnania, wywodzący się z wielkich proroków, których mieliśmy okazję odkryć w poprzednim tomie Biblii dla moich parafian. Judaizm ten naznaczony jest pragnieniem ochrony Tory przed wszelkimi wpływami zewnętrznymi związanymi z kolejnymi okupacjami Persów, Greków i Rzymian. Walka ta, bardziej niż się sądzi, wpłynęła na postawę współczesnych Jezusowi wobec Mistrza.
Wewnątrz judaizmu istniało kilka szkół teologicznych, z faryzeuszami i saduceuszami na czele, różniących się stanowiskiem wobec zmartwychwstania umarłych. Paweł należał do faryzeuszy. Istniała też szkoła esseńczyków, wsławiona zwłaszcza wspólnotą z Qumran. Byli to zaciekli przeciwnicy okupanta, oczekujący na zwycięskiego Mesjasza, który przywróci Izraelowi niepodległość. Paweł był żydem żarliwym, podlegającym wszystkim tym wpływom. Sam o tym mówił, a jego życia i pism nie można zrozumieć z pominięciem tych uzależnień, od których następnie Apostoł Narodów się zdystansuje.
Okupacja rzymska wprowadziła w myśl bliskowschodnią epoki Pawłowej przede wszystkim wpływy filozofii greckiej, które wyraźnie odnajdujemy w sposobie wypowiadania się apostoła, ale także w przejawach kultu Rzymu i cesarza. W pismach Pawłowych daje się odczuć również wpływ tajemnych religii wschodnich (apostoł jest im przeciwny, ale czerpie z nich obrazy, za pomocą których przedstawia chrześcijanom doktrynę zmartwychwstania). Dostrzegalny jest także wpływ gnozy, który będzie jeszcze bardziej widoczny w pismach z II wieku. Doktrynę tę można podsumować zdaniem, którego wpływ na myśl Pawła jest niewątpliwy: „Zbawieni jesteśmy przez wiedzę”. Czynnikiem zdecydowanie najważniejszym jest oczywiście judaizm i Stary Testament: Paweł zna Biblię i czyni z niej istotę swego języka bądź dla uzasadnienia swej argumentacji, bądź w celu wyjścia poza judaizm. W Kościele katolickim pisma Pawłowe mają często opinię trudnych, prawdopodobnie z powodu nieznajomości Biblii przez katolików. W każdym razie pewne jest, że aby móc docenić pisma św. Pawła, wierzącemu niezbędna jest rzeczywista kultura biblijna. I odwrotnie, można powiedzieć, że dzięki Pawłowi cały Stary Testament nabiera swego prawdziwego znaczenia: jest on przygotowaniem do zmartwychwstania Jezusa.
Przed rozpoczęciem lektury pism św. Pawła konieczne jest usytuowanie jego listów w chronologii pism Nowe-go Testamentu:
– rok 50: Ewangelia św. Mateusza (aramejska?), dotąd nieodnaleziona
– lata 50–52: dwa Listy do Tesaloniczan
– rok 56: List do Filipian
– rok 57: Pierwszy List do Koryntian; List do Galatów; Drugi List do Koryntian
– lata 57–58: List do Rzymian; List św. Jakuba
– lata 61–63: List do Kolosan; List do Efezjan; List do Filemona
– rok 64: Pierwszy List św. Piotra; Ewangelia św. Marka
– rok 65: Pierwszy List do Tymoteusza; List do Tytusa; Ewangelia św. Mateusza; Ewangelia św. Łukasza; Dzieje Apostolskie
– rok 67: List do Hebrajczyków; Drugi List do Tymoteusza
– lata 67–71: List św. Judy; Drugi List św. Piotra
– rok 95: Apokalipsa; Ewangelia św. Jana; Listy
