wykładu katechetycznego lub teologicznego – nie dlatego, że apostoł lekceważył przekazywanie wiernym solidnego nauczania, lecz z tego powodu, że pisze w odpowiedzi na pytania, jakie stawia sobie wspólnota.
Paweł zwraca się do niej następująco: „Dowiedziałem się, że macie taki oto problem, a ponieważ pewien nasz przyjaciel gotów jest udać się do was, powierzam mu ten list, oczekując niecierpliwie, aż sam będę mógł was odwiedzić”.
Pisma te są zatem listami. Zawartemu w nich wykładowi doktrynalnemu towarzyszy nauka moralna. Interpretacja jest trudna nie z powodu języka – potocznej greki – lecz z uwagi na abstrakcyjne myślenie, a zwłaszcza „spiralny” rozwój myśli, któremu towarzyszą długie dygresje – skłonność, której ulegają wszyscy płomienni mówcy. Paweł często zapomina skończyć zdanie, nie cofa się przed paradoksem, czyni zaskakujące skróty. Trudności dopełnia fakt, że Paweł kilkakrotnie dyktował swoje listy.
Doktryna św. Pawła
Myśl przewodnia św. Pawła, obecna w każdym napisanym liście, to kwestia miejsca inicjatywy Boga Ojca w naszym zbawieniu oraz dzieło Chrystusa Odkupiciela.
Przez Jezusa Chrystusa zmartwychwstałego idziemy do Jego Ojca. Paweł przypomina nieustannie, że cała historia naszego zbawienia zaczyna się w miłości Ojca, który bezwzględnie pragnie naszego zbawienia – naszego szczęścia i przywrócenia przymierza miłości między Nim a nami, które zostało zerwane przez grzech pierworodny.
Listy rozpoczynają się dziękczynieniem Ojcu w imię naszego Pana Jezusa Chrystusa. Po modlitwie tej natychmiast następuje inna, w której apostoł, zgodnie ze zwyczajem częstym u Żydów, prosi Ojca o błogosławieństwo dla swych przyjaciół.
Dalej głosi Paweł pierwszeństwo wezwania Bożego: „Wybrał was Bóg jako pierwociny do zbawienia przez uświęcenie w Duchu i przez wiarę w prawdę. Po to wezwał was przez nasze głoszenie Ewangelii, abyście dostąpili chwały Pana naszego Jezusa Chrystusa” (2 Tes 2,13–14).Jesteśmy powołani przez Ojca do komunii w Chrystusie, aby stanowić w Nim jedno ciało-Kościół. Kościół jest komunią – wspólnotą powołanych przez Boga.
Bóg jest miłosierny, lecz jest także Bogiem gniewu. Gniewa Go grzech, zerwanie przymierza. Zgodnie z tradycją proroków żydowskich apostoł w stanowczych słowach daje wyraz gniewu Boga, lecz podobnie jak u proroków, tak w nauczaniu Pawła ważne jest, że w nawróceniu górę biorą miłosierdzie i miłość.
Inny temat częsty u Pawła, również płynący z judaizmu, to mądrość Boga „według przedwiecznego zamysłu, jaki powziął w Jezusie Chrystusie”. Z tego punktu widzenia Paweł jasno wyraża tajemnicę solidarności wszystkich ludzi w Adamie i w Chrystusie zmartwychwstałym. Jego słowa stanowią uwieńczenie biblijnego objawienia w kwestii zła. Będziemy o tym mówić przy okazji Listu do Rzymian.
Wreszcie Paweł do znudzenia powtarza, że Bóg jest jedynym sprawiedliwym, jedynym świętym. Usprawiedliwia nas w imię obietnic, jakie uczynił. Jesteśmy uczestnikami Jego świętości przez czystą miłość.
Dzieło Pawła skoncentrowane jest na Chrystusie Odkupicielu. Jezus został posłany przez Ojca. Pierwszy nas umiłował, nas – grzeszników. Ojciec posyła Go, aby „pojednał świat”. W Drugim Liście do Koryntian apostoł streszcza misję Chrystusa i misję Kościoła w „pojednaniu”, które przyniesie nam szczęście. Jezus dokonuje tego pojednania, oddając swe życie za nas i przyłączając nas do siebie. Zbawienie osiąga w Nim swą pełnię, lecz pozostaje do wykonania w oczekiwaniu i nadziei; zostanie całkowicie zrealizowane z chwilą powrotu Pana.
Zbawienie dokonuje się jak wykup wyzwalanego niewolnika, stąd Jego imię – Odkupiciel. Mesjasz to ten, który został zapowiedziany w Starym Testamencie. W odnowionym przymierzu wyzwala nas ze wszystkich skutków grzechu, jak Bóg wyzwolił swój naród z Egiptu. Ceną tego wyzwolenia i odkupienia jest krew Chrystusa. Święty Paweł pozostawał pod wielkim wpływem cywilizacji swego czasu, stąd znaczenie, jakie miały dla niego wykup i wyzwolenie niewolników.
Trzeba sobie wyobrazić uczucie człowieka, który osiąga wolność i może wreszcie powiedzieć: „Moja żona, moje dzieci, mój dom, moja praca…”, by zrozumieć wyzwolenie, jakie przynosi Jezus. Kto nie był uwięziony, nie może pojąć tego symbolu użytego przez apostoła.
Zrozumiałe jest zatem, że Jezus stanowi centralny wątek całej duchowości Pawłowej. Pan ofiarowuje swój akt posłuszeństwa, by zadośćuczynić za pierworodne nieposłuszeństwo. Jak opisuje List do Filipian, cała tajemnica Chrystusa zawarta jest w wyniszczeniu i wywyższeniu Jezusa.
On to, istniejąc w postaci Bożej,
nie skorzystał ze sposobności,
aby na równi być z Bogiem,
lecz ogołocił samego siebie,
przyjąwszy postać sługi,
stając się podobnym do ludzi.
A w zewnętrznej postaci, uznany za człowieka,
uniżył samego siebie,
stając się posłusznym aż do śmierci –
i to śmierci krzyżowej.
Dlatego też Bóg Go nad wszystko wywyższył
i darował Mu imię
ponad wszelkie imię,
aby na imię Jezusa
zgięło się każde kolano
istot niebieskich i ziemskich, i podziemnych.
I aby wszelki język wyznał,
że Jezus Chrystus jest PANEM –
ku chwale Boga Ojca (Flp 2,6–11).
Ustęp z Listu do Filipian jest podsumowaniem całej Ewangelii Pawłowej oraz ewangelicznej doktryny, że kto traci, ten zyskuje. Bóg wskrzesza swego Syna i czyni Go ożywczym Duchem. Zmartwychwstając, Jezus zdolny jest w tych, którzy w Niego wierzą, tchnąć „ducha Bożego”, który od stworzenia świata przekazuje życie Boga. Stąd, mówi apostoł, chrześcijanin natchniony tym duchem widzi wszystkie rzeczywistości w sposób nowy.
By zrozumieć św. Pawła, nie należy obawiać się materialnego realizmu tych obrazów. Tchnienie Boga, owszem, ale także ciało Chrystusa zrodzone z tego cudownego pocałunku. Święty Paweł nigdzie nie mówi o „ciele mistycznym”, lecz o ciele Chrystusa. Jakże – mówi on – mógłbym zjednoczyć moje ciało ożywione tchnieniem Boga z ciałem nierządnicy?
Ojciec daje więc swemu Synowi panowanie nad wszystkimi ludźmi, czyni z Niego Pana wszelkiego stworzenia. Sadza Go po swojej prawicy. Przez Niego wprowadza całą ludzkość na łono Trójcy. I tu również należy odkryć cały realizm tej prawdy, aby dobrze pojąć św. Pawła: „Zostaliśmy nazwani dziećmi Boga i rzeczywiście nimi jesteśmy”. Przez chrzest staliśmy się inni, włączeni w Chrystusa, a przez Niego w Trójcę Świętą. Życie nigdy już nie będzie takie samo, gdy człowiek uświadomił sobie tę rzeczywistość. Między innymi nie do pomyślenia jest już podział chrześcijan, gdyby bowiem wobec jednego ducha istniały dwa ciała Chrystusa, jedno z nich nieuchronnie byłoby bez ducha.
Przez Eucharystię i pozostałe sakramenty aktualizujemy, czynimy dzisiaj obecnym nasze zbawienie
