Narodowe w Warszawie)
Ostra Brama. Pocztówka z lat międzywojennych.
(Biblioteka Narodowa)
Groby polskich żołnierzy poległych w walkach o Wilno w 1919 r. Pocztówka.
(Biblioteka Narodowa)
Afisz z początku 1919 r.
(Biblioteka Narodowa)
Józef Piłsudski w tłumie wilnian po dziękczynnym nabożeństwie w Ostrej Bramie po zdobyciu Wilna. Kwiecień 1919 r.
(NAC)
Polscy żołnierze przed katedrą wileńską. Kwiecień 1919 r.
(NAC)
Odznaka pamiątkowa „Wilno Wielkanoc 1919”
(Wikipedia)
Okładka jednodniówki wydanej w dziesiątą rocznicę zdobycia Wilna
(Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa)
W tej sytuacji Naczelnik zaproponował Michałowi Römerowi, by stanął na czele rządu w Wilnie, jednak rozmowy sondażowe wśród działaczy litewskich przyniosły negatywny wynik i polityk ten zrezygnował z misji.
Gdy zawiodły inne możliwości, zdecydowano się na bardziej zdecydowane posunięcia. W sierpniu 1919 roku Polska Organizacja Wojskowa przygotowała w Kownie zamach stanu, który miał przynieść władzę rządowi przychylnemu idei federacji. Liczono na generała Silvestrasa Žukauskasa, naczelnego dowódcę wojsk litewskich i na Stanisława Narutowicza, sygnatariusza aktu niepodległości Litwy. Žukauskas miał podobno oświadczyć, że czuje się Polakiem „i tylko po to stoi na czele wojska litewskiego, ażeby doprowadzić do zgody z Polską”, natomiast Narutowicz był rodzonym bratem Gabriela, późniejszego pierwszego prezydenta Rzeczypospolitej25.
Spiskowcy poza miejscowymi Polakami nie pozyskali żadnych liczących się polityków litewskich ani autorytetów. Zostali aresztowani, a próba zamachu w Kownie stała się pretekstem do wprowadzenia wobec Polaków na Litwie wrogiego kursu, który „przybrał formy systematycznego tępienia polskości”.
Piłsudski uznał wówczas, że „niepodobna pertraktować z gabinetem, który politykę antypolską uczynił podstawą swej działalności” i od tej pory ustały nawet półoficjalne kontakty pomiędzy władzami obu państw26.
{Przypisy
1 M. Jałowiecki, Na skraju imperium, Warszawa 2000, s. 400.
2 W. Jędrzejewicz, J. Cisek, op. cit., t. 2, s. 441.
3 Za: L. Wasilewski, Józef Piłsudski jakim Go znałem, Warszawa 2013, s. 216.
4 W. Wejtko, Samoobrona Litwy i Białorusi. Szkic historyczny, Wilno 1930, s. 19–20.
5 Ibidem, s. 32.
6 „Dziennik Wileński”, 31.12.1918.
7 W. Wejtko, op. cit., s. 41.
8 Ibidem, s. 33.
9 Za: W. Meysztowicz, Gawędy o czasach i ludziach, Londyn 1986, s. 173.
10 Ibidem, s. 174.
11 B. Waligóra, Walka o Wilno. Okupacja Litwy i Białorusi w 1918–1919 przez Rosję Sowiecką, Warszawa 1938, s. 106.
12 L. Wasilewski, op. cit., s. 211.
13 M. Römer, Dzienniki 1916–1919, t. 3, Warszawa 2018, s. 696.
14 M. Wrzosek, Walka o granice Polski Odrodzonej 1918–1921, Warszawa 1992, s. 193.
15 B. Waligóra, op. cit., s. 427.
16 Ibidem, s. 428–429.
17 Ibidem, s. 432.
18 Ibidem, s. 438.
19 J. Piłsudski, Pisma…, t. 5, s. 77.
20 M. Jabłonowski, P. Stawecki, Następca Komendanta. Edward Śmigły-Rydz. Materiały do biografii, Pułtusk 1998, s. 244.
21 W. Jędrzejewicz, J. Cisek, op. cit., s. 208.
22 J. Piłsudski, op. cit., s. 75.
23 J. Piłsudski, Pisma…, t. 6, s. 130.
24 L. Wasilewski, op. cit., s. 233–234.
25 P. Łossowski, Po tej i tamtej stronie Niemna. Stosunki polsko-litewskie 1883–1939, Warszawa 1985, s. 112.
26 L. Wasilewski, op. cit., s. 235.
Rozdział 4} . Wileńskie nekropolie
Skomplikowane dzieje naszego kraju sprawiły, że dwie z czterech najważniejszych nekropolii narodowych pozostają poza granicami Polski. Cmentarz Łyczakowski znajduje się w granicach ukraińskiego Lwowa, natomiast wileńska Rossa przeszła pod administrację litewską. Obie nekropolie są miejscem ostatniego spoczynku setek zasłużonych Polaków, bez których właściwie nie można sobie wyobrazić naszej kultury czy historii. Na cmentarzach tych można znaleźć wyjątkowe zabytki sztuki rzeźbiarskiej, gdyż przy pracy nad pomnikami nagrobnymi zatrudniano najlepszych fachowców.
{Nekropolia inna niż pozostałe
Odwiedzenie
