tog doen? wonder Elna soos ’n vasgekeerde dier toe sy haar kamerdeur agter haar toepluk. Wat hy nie alreeds gedoen het nie? Dan word daar van die jeug gepraat. Soveel onverantwoordelikheid, as al die apteke in die stad tot jou beskikking is. Kon haar ma nie kop gebruik het nie? Haar pa kon ’n heining gewees het, so breed is hy en soveel winde breek hy. Sy voel skuldig oor so ’n oneerbiedige gedagte, maar dit druk haar ontsteltenis uit. Dis hy wat haar weggekeer het van verdere studie. Sy moet eerder uitspring en geld verdien, het hy gesê. Asof sy ’n jack-in-the-box is wat vrolik uitspring om geldnote uit die lug te vang. Hy self het niks bereik nie omdat hy nie wou nie, dus belet hy ook sy kinders daardie voorreg. En nou verwek hy nog een. Sy neem haar voor: as dit ’n dogtertjie is, sal sy ’n rol in die kind se lewe speel, sal sy toesien dat haar ouers nie nog ’n lewe skeef stuur nie.
Hoe sleg voel sy tog oor die onsimpatieke woorde wat sy haar ma toegevoeg het. Dit behoort tog iets teer te wees, so ’n aankondiging. Maar sommer daar in die kombuis, die knieë wyd van mekaar af op die mankolieke ou stoel, die roksoom wat onder die verslete jas uitsteek.
Elna se ferm jong liggaam begin liggies ruk. Die snikke dam op, knoop in haar keel terwyl dit voel of haar oë stol, van glas word, wat in duisend barsies wil versplinter. “Vader, waarom is my mense so?” fluister sy hardop aan haarself, omdat sy net één keer hierdie woorde van buite op haar oortrommels wil hoor val. Sy haat dit om so negatief te wees, maar sy kan dit nie keer nie.
Hoor, hoor hoe lag die stuitige Boet in die agterplaas waar hy en Johnny Ponter aan laasgenoemde se motor werk. Johnny is ’n doodgoeie ou, maar Boet Osman is nie ’n goeie invloed vir hom nie. Sy weet dat, as Boet so lag, dit nie oor ’n sitkamergrap is nie. Boet hou van sy grappe soos Oosterse kerrie, te sterk om op die tong te hou.
Maar haar ma. Wat moet jy dink, wat moet jy sê? Soos dikwels tevore, kom Elna tot die besef dat daar gevoelens, woelinge bestaan wat te diep en seer vir woorde is. Sy het lankal agtergekom dat daar net een geslaagde pantsering is, en dit is onttrekking. Loop jou gebaande paadjie: werk toe, huis toe, bed toe.
Soms fliek toe, by wyse van uitvlug, saam met Johnny Ponter. Deesdae gaan sy na die jeugaksie van die gemeente, wat een keer per maand die ander gemeentes in die Ring insluit. Of na ’n vriendin, by wie sy nooit ten volle aansluiting vind nie. Daar is altyd maar die afstand. Miskien gaan dit van haar uit, omdat sy elke oomblik skreiend bewus bly van haar huislike omstandighede. Ja, in elke senuwee pols die wete dat sy verdoem is tot ’n onwaardige bestaan … ’n gedoe rondom die broodlyn, sonder dat daar tyd, plek, geld of begeerte is na die dieper of die hoër dinge.
Waarom kan dit anders wees met haar tant Corlia, wat tog uit dieselfde hout as Makkie gesny is? Waarom kon sy uitstyg, aanpas? Waarom kon sy ’n man kry soos oom Klaas, en ’n seun soos Christopher? Waarom kan sy klere dra wat haar vlei in elke lyn vanweë die onvervalste smaak en grasie, waarom kon sy as getroude vrou ’n graad kry, en waarom kan sy dien op liggame wat naastediens lewer?
Sy weet haar ma het geen goeie woord vir die Ligthart-suster nie. Maar sy weet ook dis suiwer jaloesie en naywer. En om alles te kroon, is haar ma te lafhartig om te wys hoe sy voel. Is tant Corlia hier, sit haar ma met ’n mond vol tande en dis: “Ja, Sustruisie, nee, Sustruisie.” Dit terwyl haar tante opsigtelik terugdeins van die belaglike noemnaam, wat ontleen is aan haar tweede naam, Strauss. Maar sodra Corlia Ligthart weg is, suis die huis. Dan word sy sleggesê dat die see haar nie kan afwas nie. Onderliggend is daar tog seker sustersliefde, maar dis ’n snaakse manier om dit te wys.
Elna voel as mense die murg in hulle pype het om bo te kom, moet dit erken word. Daarom smag sy vanaand spesiaal na iemand met wie sy kan praat, iemand wat sal verstaan. Want het sy self nie vanmiddag erkenning en aanmoediging nodig nie? Sy wat tot dusver al die jare net ’n gewone werker in die tiksterpoel was, kon vandag gerus uit haar vel bars toe sy aangesê word om waar te neem in die plek van die baas se sekretaresse, wat onverwags siek geword het. Sy het haar gevoelens beheers, maar heelpad huis toe het sy gepopel van opwinding. En toe, die ontnugtering van die onderonsie met haar ma.
Terwyl Elna nog radeloos en vereensaam met haar hande die raam van haar vensterbank omklem, hoor sy stemme vanuit die kombuis opklink.
Haar ma … maar katvriendelik nou, in teenstelling met die ruwe stem wat sy flus gebruik het om in die gang af te skree.
Elna loop deur toe en maak dit saggies oop. Nou kan sy haar ma hoor sê: “Nee, Sustruisie, toe jy bel, toe wonder ek, jy bel mos gewoonlik nie voor jy kom nie.”
Die sagter, gemoduleerde stem van Corlia Ligthart antwoord: “Ek wou seker maak dat ek jou tuis vind.”
Elna se hart klop met swaar slae. Oomblikke lank stol die omstandighede: die stukkies stem van Boet en Johnny soos ysterskakels wat teen mekaar rinkel om ’n gebroke gespreksketting te vorm; die strak vorme van die uitgediende meubels in die enigste kamertjie wat vir haar as private toevlug kan dien; die laaste sonstrepe buite wat rakelings oor die afgeskeepte buurt se vensters vee sodat die ruite blind blink. Alles word ’n singende, sprekende stilte, sodat Elna die taal van haar eie hart luid kan hoor. Daar suis ’n pols in haar kop.
Sou Christopher saamgekom het? Dit gebeur nie dikwels nie. Daar was nooit ’n gemoedelike oor en weer gekuier tussen hom en sy niggies en neefs nie. Hulle is so te sê vreemdelinge vir mekaar. ’n Gevolg van die onoorbrugbare kloof tussen die twee susters, dink Elna wrang. Hoe kan hulle ooit selfs in dieselfde asem genoem word, Elna Osman en Christopher Ligthart? Dis om histeries van te lag.
Tog kom hy soms saam, wanneer hy en sy ma byvoorbeeld op dieselfde vervoer aangewese is. Dan staan hy half in die deur, haastig, onpeilbaar, soos ’n geroskamde stalperd, stamboeksoort. Een wat kan skop, of uitreik in aanvaarding. Wie sal ooit weet wat om van hom te verwag?
Onkeerbaar beweeg Elna in die rigting van die stemme. Sy het haar tante Corlia mettertyd tot rolmodel verhef. ’n Vrou wat sonder ophef bo haar omstandighede kon uitstyg. Toe sy die sitkamer nader, hoor sy sag, maar duidelik, die stem van Corlia wanneer dié weer praat. En elke woord word ’n druppel warm lood wat drup op die kwesbare gemoed van die luisterende meisie.
“Elna is seker nog nie tuis nie, Makkie. Daarom wou ek so vroeg kom. Christopher sê vir my dat hy haar nou die aand by die kerk se jeugaksie gesien het.”
“Ek weet nie, Sustruisie, jy moet weet ek kan nie vir Elna oral oppas waar sy …” Makkie klink skuldig, verdedigend.
“Ja, ja, toe maar, sy het niks verkeerds gedoen nie, ek wou maar net … Ag, jy weet, Christopher gaan uit met ’n meisie, haar naam is Phoebe van Duifhuis, die dogter van die dekaan van Klaas se fakulteit. Ag, dalk is ek belaglik … maar as Phoebe nou net nie die gedagte kry dat Elna kompetisie is nie? As hy en Elna mekaar byvoorbeeld soengroet en gesels. Phoebe en Christopher gaan nog nie lank uit nie, dit kan so maklik doodloop. Jy het ook jong kinders, jy weet tog hoe ’n mens net altyd hulle belange op die hart dra.”
Die stem, die sagte, gemoduleerde stem, praat voort. Dit word ’n swellende golf wat die skuim van pyn voor hom uitrol.
En op ’n ver strand wag die meisie dat die golf ten volle oor haar moet breek.
2
Die tuin van die Ligtharts is ’n lus, winter of somer. Dit is Klaas se heel spesiale stokperdjie, hierdie tuinmakery. Die blommerande strek golwend en kleurvol om die grasperk. Laasgenoemde skyn selfs nou in die winter groen, want Klaas het ’n spesiale ingevoerde saad gebruik om ’n grasperk te verkry wat nie doodryp nie.
Dis in hierdie tuin wat Corlia vertoef voordat sy binnetoe gaan. As sy by haar suster Makkie was, voel sy altyd lus om in die buitelug te staan sodat ’n koel wind haar kan laaf en … ja, jy kan amper sê reinig. Want die toestand van Makkie
