3. How states are dissolved. ib.
4. Rights of alienating provinces. 345. of giving up citizens. 346.
5. What rights when a state is dissolved. ib. and revives again. ib. 347.
Our duty to our Country. 347.
PHILOSOPHIAE MORALIS
INSTITUTIO COMPENDIARIA
CAPUT I De Hominis Natura ejusque Partibus.
I. Quemadmodum caeterae omnes artes et disciplinae, bonum aliquod {naturae accommodatum} consequendum tanquam finem suum respiciunt; Philosophiam moralem, quae vitae totius ordinandae ars est, finem spectare longe praestantissimum necesse est; quum se ducem profiteatur, quantum hominum viribus fieri potest, ad vitam [eam quae maximè est secundum naturam, quam docet etiam esse beatissimam] [beatam], cui inservire debent omnia quae caeteris artibus effici possunt. Suo igitur jure in caeteras imperium sibi arrogare videtur{, eatenus saltem ut praescribat quasnam quisque, et quem ad finem, excolere debeat}. Quum [vero communis haec sit anticipatio sive naturae judicium, quod in animorum affectione aliqua aut habitu, atque actionibus consentaneis] [autem constet inter omnes, in virtutibus ipsis, atque in officiorum functione], vel situm sit [esse] illud Beate vivere, vel eorundem <2> ope {parari et} obtineri; [in quo philosophorum omnium, rationibus utcunque discrepantium, consentit oratio, docentium in ipsis virtutibus officiorumque functione, summi boni adipiscendi, sive beate vivendi, spem omnem esse sitam;] [(si modo virtutem appellent “vires animi aut habitus praestantissimos,” atque officia, descriptione hujusmodi rudi & generali, “actiones omnes quae ex virtutibus proficiscuntur,” aut quae, secundum rectam rationem, hominis summo bono assequendo inserviunt)] in Philosophia morali <tradenda,> haec <duo> imprimis sedulo erunt investiganda, [quaenam vita sit secundum naturam; quaenam beatissima] [in quo sita sit vita beata]; quidque sit ipsa virtus.
Quicunque divina mente et ratione, cum mundum hunc universum, tum genus humanum fabricatum fuisse credit, expectabit in ipsa hominis natura et constitutione [fabrica] repertum iri indicia haud obscura, quae monstrent, quodnam sit hominis {munus et} opus proprium, ad quodnam vitae genus et officia, sit a natura provida et solertissima subornatus; quaenam denique res vitam homini beatam efficere possint. Intrandum igitur in hominum naturam, ut perspiciamus “quid simus, quidnam victuri gignamur,”1 et quos Deus nos esse jusserit. {Dei autem naturaeque voluntas optimè innotescet anquirentibus, quaenam sint ea omnia quae sensu quovis naturali nobis commendantur, quaeque eorum praecipua; ad quaenam appetenda naturâ impellamur; quaenam denique ad vitam beandam vim habeant maximam.} In hac disquisitione leviter tantum attingenda ea quae ad alias pertinent disciplinas [scientias], ut in his praecipue moremur <3> quae ad mores regendos plurimum valent.
More omnium disciplinarum, a notioribus ad magis obscura detegenda progredimur: neque, rerum dignitate ducti, ab iis quae naturâ prima sunt, Dei nempe Op. max. voluntate <non> ordimur; sed a naturae nostrae constitutione, quae cognitu facilior [cognitione prior] est; ut eâ perspectâ colligamus, quodnam [de animorum affectionibus et actionibus nostris Dei] [circa animi nostri consilia et actiones, divini] fabricatoris sit consilium et voluntas. Neque prorsus omittenda ea officiorum indicia aperta, quae vitae humanae commoditates [commoda] atque utilitates exhibent externae; licet forte ex alio fonte fluat omnis vera virtus, quàm ex istiusmodi voluptatum aut utilitatum appetitione [appetitionibus], <quae continent res externae>.
II. Primo igitur, constat homo ex animo [anima] et corpore, quorum utrumque suas habet vires partesque naturales: corporis partes cognitionem habent faciliorem, medicis propriam; hoc <tantum> obiter attingimus, illud ita formatum esse, ut longe aliorum animantium corporibus antecellat. {Non solum enim} sensuum organis, [partibusque, aliis ad vitam cujusque, aliis ad generis conservationem aptissimis instructum est, verum etiam iis artificiosissime fabricatis, quae operi cuique, mentisque solertis et artificiosae imperiis infinitis exequendis commodissime inserviant] [instructum est, partim ejus, aliae ad vitam cujusque, aliae ad genus humanum conservandum sunt aptissimae; aliae ad motus omnes pro mentis imperio peragendos, infinitamque eam actionum varietatem, quam efficere voluerit mens solers et artificiosa]. <4> Non praetereunda est forma ad dignitatem erecta, et contemplationi idonea; membrorum motus facillimi et celeres; tot artium ministrae manus <solertissime fabricatae>; vultusque ad omnium animi motuum indicia exhibenda flexibilis{; quaeque ad vocis variae et orationis usum in corpore machinata est natura:} quae omnia fusius persequuntur anatomici.
Artificiosam [Exquisitam] hanc corporis compagem [machinam], fluxam et caducam esse, novis quotidie egentem ciborum fulturis, et continuo vestitu, alioque cultu, quò a malis innumeris extrinsecus irruentibus protegatur, norunt omnes: in tutelam igitur data est animo sagaci et provido, quae altera pars hominis, eaque longe praeclarior.
III. Animi autem partes, quarum est adspectus illustrior, sunt variae{*}: ad duas tamen reducuntur classes; quarum altera vires omnes cognoscendi continet, quae Intellectus dicitur; altera vires appetendi quae dicitur voluntas.
Intelligendi vires sunt plures, ideo hic brevius percurrendae, quod in iis plenius explicandis versentur Dialecticae et Philosophiae primae scriptores. Primo veniunt sensus, <5> quo nomine appellatur “Animi quaevis constitutio aut conformatio naturalis, cujus vi certas Ideas aut species ex certis accipit [recipit] rebus objectis”: Suntque hi sensus vel externi vel interni. Externi a corporeis pendent organis, ita constituti, ut ex motu quovis validiore, aut mutatione in corpore, sive per vim extrinsecus impressam, sive per vim internam, confestim oriatur in animo perceptio quaedam aut informatio. Gratae sunt, aut saltem non molestae perceptiones, quae excipiunt motus, mutationes, [impulsionesque] [aut impressiones] corpori utiles aut innocuas; molestae vero et cum dolore conjunctae, quas excitant mutationes corpori nociturae.
Corporis voluptates et dolores quamvis satis valide animum commoveant, breves sunt plerumque et fluxae <admodum>: neque voluptatum {istiusmodi} praeteritarum recordatio {per se} grata est, aut dolorum molesta.
Sensibus his primam [primas] bonorum malorumque notitiam adipiscimur [comparamus notitias]. Quae res {sensibus externis objectae} gratas excitant perceptiones, sunt bonae, quae molestas malae. <Earum quae sensibus obiciuntur externis> Quae aliis {sensibus subtilioribus} cernuntur [percipiuntur] motum excitantes gratum, bona [itidem] [simili ratione] dicuntur, et quae molestum, mala. Beatitudo vulgò dicitur is [in universum, est] “status ubi rerum {motum} gratum <sensum> excitantium suppetit copia, dolore {omni graviori} amoto.” Miseria, “ubi irruunt <6> dolores crebri et diuturni, omnia ferè grata excludentes.”
A corpore pendent etiam Perceptiones quaedam mediae, <nulla aut> exigua cum voluptate aut dolore per se conjunctae; quae rerum externarum suppeditant notiones [ideas], earumque mutationes indicant. His corporum quorum vis magnitudines, figuras, situs, motum, aut quietem cognoscimus; quae omnia visu et tactu praecipue cernuntur [percipiuntur]; neque sensum excitant per se vel gratum vel molestum; licet nos saepe certiores faciant eventuum, ex quibus, alia de causa, cupiditatem [laetitiam] aut iram, gaudia aut moerores colligamus.
Corporis voluptates et dolores, nobis cum mutis animalibus communes, nonnullum ad vitam vel beatam vel miseram momentum afferunt [habent]. Perceptiones mediae, rerum
