kalım ya da kalın dedikleri başlık parasının da erkek tarafından kız evine mutlaka verilmesi gerekirdi. Ayrıca, başlık parasına ek olarak –hikâyeden de görüldüğü gibi-palto, elbise, şal gibi giysiler ve bal, çay ve hamur işi yiyeceklerden ibaret olan kuyımnık da istenirdi. İstediğini aldıktan sonra kız evi damat tarafına söz kesme hediyesi – kızın kendi elleriyle işlediği veya diktiği havlu, sofra örtüsü gibi eşya- gönderirdi. Tatar Türkleri bu hediyeye ak, aklaşu derledi.45
Beyrem Hem Könküréş Yolalar (Bayramlar ve Mevsimlerle İlgili Gelenekler).
Yazgı-Ceygé Beyremner Hem Yolalar (Bahar ve Yaz Mevsiminde Uygulanan Gelenekler).
Urak Ömesé (Ekin Biçme İmecesi).
Hafiz’in Bibiesma ile yüz yüze ilk görüşmesi, yerleşik hayata çok erken dönemlerde geçen Tatar Türklerinin en önemli geçim kaynağı olan ekin biçme işleri sırasında gerçekleşir. Ekinlerin bol olduğu bir yıl komşuları Bedri Nine, Akidil’e dökülen Göksu boğazında ektiği bir dönüm darıyı toplamak için köyün gençlerini imeceye çağırır. Hafız pek gitmek istemese de imeceye gelecek kızların arasında ilk olarak Esma’nın adı dile alınınca, ninenin teklifini severek kabul eder.
Tatar Türkçesinde öme kelimesi, ayrı bir aile ya da insan için toplu bir güç isteyen her hangi bir işi insanların isteyerek bir araya gelip karşılığında ücret almadan yapması anlamına gelir.46 Tatarlarda köy gençlerinin birbirlerini bir imece sırasında tanımaları, gayet doğal bir olaydı. Kaz yolma, kendirden dokulan kumaşı ağartma, ağartılmış kendir kumaştan çeyiz (havlu, cibinlik, seccade vb.) hazırlama, tarlayı gereksiz otlardan temizleme, ip eğirme, ot ve ekin biçme, çuha doldurma gibi zor, zahmetli işlerin imece olarak yapılması, onların daha kısa süre içinde yapılmasını sağlıyordu. Ayrıca, köyün kızları ve gençleri için bu tür yardımlaşma, bir imeceden çok bir eğlence, oyun rengini alırdı.47 Hikâyede imecenin bir işten ziyade daha çok eğlence olduğunu doğrulayan sözler de var:
“İmece dediğin çok hoş vallahi! Bu hiç iş değil, oyun kahkaha, şakalaşma ve delice eğlenme…”48
Eserde yalnız yaşayan yaşlı kadın, imeceye gençleri toplamak için bir oğlak kesip önce ziyafet verir. Çünkü imece sırasında çalışanların gönlünü görmek için mutlaka mal kesilir ve ziyafet verilirdi.49 Fakat bazen durum farklı da olabilirdi. Örneğin, hikâyede ot biçme imecesi yaza, Ramazan ayına denk gelir. Oruçlu halleriyle köy gençleri ot biçme işine girişirler. Bu durumun en zor tarafı, Ramazan ayı haricinde imeceye gelen köylülere genelde sabah maylı koymak,50 öğleyin de siméz itlé öyre51 ikram edilip oruçta bütün bu nimetlerden mahrum olmaktı:
“İmece, imece diyorlar. Oruçta imece de kuru laftan başkası değil. Başka zaman olsaydı, sabah tereyağlı krep ile çay içirip uğurlarlar, öğleyin de semiz etli öyre getirirler. Peki, oruç zamanında ne var?” 52
Péçen Çabu (Ot Biçme).
Hayvanları yazın otlaklara çıkarıp kışın bu tür imkânı olmayan Tatar Türkleri, eskiden de günümüzde de kış mevsimi için yaz aylarında ot biçip kışa hazırlık yapmak zorundadır. Ot biçme işleri genelde Temmuz ayında sıcaklar bastırınca başlar. Uzun süren bir iş olduğundan dolayı, buna benzer başka işler gibi ot biçme de köylerde eskiden imece şeklinde yapılırdı. Erkekler çayıra gün ağarmadan gider ve otu tırpan ile biçerler, bunu takiben kadınlar ve kızlar, otu kabartıp çevirmek ve sonra da toplamak için çayıra giderlerdi.
Hikâyede ekin biçme imecesinden sonra ot biçme imecesi zamanı gelir. Bu sefer imeceyi oğlu İbrahim’in askere gitmesi nedeniyle Bibiesma’nın babası Şahi Ağa yapar. Köyün ileri gelenlerinden ve hatırı sayılır birisi, bir de dünyalar güzeli kızı Bibiesma’nın babası olduğundan dolayı Şahi ağa daha lafını bitirmeden herkes hep beraber bir ağızdan imeceye geleceğini bildirir.
Bibiesma’nın kendi elleriyle hazırladığı yemekler ile sahurlarını yapan gençler, köyün orta yaş ve yaşlı erkekleri, tan ağarır ağarmaz işe koyulurlar. Sahurdan sonra atları koşup güneş doğmadan ve daha bülbüllerin ötmesi kesilmeden köyün ihtiyarlarıyla beraber gençlerin çayıra gidip çiğ düşen otları on iki kişi yan yana gelerek biçmeye başlamaları, sabahın taze havasından ruhlarının ferahlaması ve ciğerlerinin genişlemiş gibi olması, sessizliği bozan tırpan seslerinin bütün çayıra yansıması, bunlar hepsi öylesine canlı bir şekilde tasvir edilmiş ki, kendisini de bu insanlarla aynı ortamda ot biçiyor gibi hissetmeye başlıyorsun. Bu, Aimcan İbrahimov’un ne kadar usta bir yazar olduğunun kanıtıdır.
Eskiden Tatar Türklerinde sonbahar ve kış gelenekleri içinde önemli yer alan ömeler (imeceler) sırasında insanların bir araya gelip birbirlerine yardım etmeleri söz konusu olmuştur. Zor ve uzun süren işlerin (kaz yolma, odun taşıma, ev yapma, oğlan çocuğun baba evinden kendi evine taşınması, çeyiz hazırlama, ip eğirme, ot biçme, ekin biçme, vb.) daha kısa bir zaman içerisinde bitirilmesini sağlamak için yapılan imeceler, en eski çağlardan gelen ve Tatar Türklerine özgü olan en güzel geleneklerden biridir. Hikâyede imecenin, kimsesi olmayan ihtiyar bir nineye yardım yüzünden yapılması, köy gençlerinin kimsesizlere ve büyüklere olan saygısını da göstermektedir. Ayrıca, hikâyede anlatılan imecede kızların gençlerden daha becerikli oldukları da dile alınır:
“Ah rezalet, erkek olmamıza ve kızlardan iki kişi daha fazla olmamıza rağmen, kızlar kadar çalışamamışız. Bizim bitirmemiz gereken bir sajin 53 var daha, onlar ise kendi yerlerini bitirmiş, bize bakarak kahkaha atıyorlar…” 54
Bu durum, Tatar toplumunda kadınların eskiden de bugün de erkeklerden daha aktif olmasının bir göstergesidir.
Avlak Öy, Avlagıy (Oturmaya Gitme).
Tatar Türklerinde eskiden kızlar, genelde sonbahar işleri tamamlandıktan sonra, günler kısaldığında avlak öy, avlagıy55 diye adlandırılan akşam oturmalarına giderlerdi. Böylece büyüklerin olmadığı bir eve toplanarak, el işi yapar, çeyiz hazırlar, türküler söyler, fal açar ve eğlenirlerdi. Oynadığı oyunlar genelde müstakbel eşlerinin tespitiyle ilgili olurdu. Bazen oturma evine köyün gençleri de gelir, kızlara yardım etmeye çalışır ve onlarla birlikte eğlenirlerdi.56
Kış aylarında büyüklerin olmadığı evde geçen oturmalarda birbirlerini görüp konuşan Hafız ve Bibiesma, artık üç yıldır gizli görüşürler:
“Üç yıldır ondan aldığım işlemeli mendillerin sayısını da bir Allah bilir! Genç seçme oyununda beni üç kez saymışlar. Ben üçünde de Esma’ya denk gelmişim. Ferhi yenge “sizin saçlarınız bağlanmış” diyor. Benim de içime bir şeyler doğuyor, Huda’m nasip ederse beraber oluruz diye
Bayazitova, F.S. Gomérnéŋ Öç Tuyı. Tatar Xalkınıŋ Gaile Yolaları. Kazan, Tatarstan Kitap Neşriyatı, 1992, s.14-15, 96-98.
Tatar Télénéŋ Aŋlatmalı Süzlege: Öç Tomda. Kazan, Tatarstan Kitap Neşriyatı, III T.: T-h, 1981, s. 832.
Bayazitova, F. S. Tatar Xalkınıŋ Beyrem Hem Könküréş Yolaları (Ruxi Mirasıbız Xezinesénnen). Kazan, Tatarstan Kitap Neşriyatı, 1995, s. 96-97.
Galimcan İbrahimov. Saylanma Eserler. Kazan: TaRİX, 2002, s. 247.
Bayazitova, F. S. Tatar Xalkınıŋ Beyrem Hem Könküréş Yolaları (Ruxi Mirasıbız Xezinesénnen). Kazan, Tatarstan Kitap Neşriyatı, 1995, s. 83, 101.
Maylı koymak: Tereyağlı krep.
Siméz itlé öyre: Semiz etin suyunda yarma ile pişirilen cıvık çorba.
Galimcan İbrahimov. Saylanma Eserler. Kazan, TaRİX, 2002, s. 250.
Sajin: 2.13 millik uzunluk ölçüsü birimi.
Galimcan İbrahimov. Saylanma Eserler. Kazan, TaRİX, 2002, s. 248.
Avlak: Kimsenin olmadığı, tenha.
Bayazitova, F. S. Tatar Xalkınıŋ Beyrem Hem Könküréş Yolaları (Ruxi Mirasıbız Xezinesénnen). Kazan, Tatarstan Kitap Neşriyatı, 1995, s. 76-83.
