Hüsrev Paşa, Koca Lala Mustafa Paşa’nın büyük bir adamıdır.
Önce çeşnigirbaşı, sonra kapıcılar kethüdası, Rumeli ve Mısır valisi oldu.
Vezir Hadım İbrahim Paşa nezaket ve edep sahibi, ağırbaşlı, ihtiyar, cesur bir vezirdi. Silivri Kapısı’nın iç yüzündeki cami onun hayratıdır.
Vezir Hadım Haydar Paşa, Haremi Hasta Kapı Ağası iken dışarı çıkarılıp Şehzade Mustafa öldürüldüğü zaman91 ona meyli var diye itham olunarak azlolundu. Hersek sancağında emekli oldu. Bilgi sahibi, söz eri, yoksulları seven büyük bir vezirdi.
Vezir Palak Mustafa Paşa, Bosnalıdır. Arnavutça “palak”, “koca” demektir.92 O adla lakaplı, öfkeli ve cesur bir vezirdi. Mısır veziri ve kaptan oldu. Eyüp’te gömülüdür.
Vezir Damad Ferhad Paşa, Şehzade Mehmed Han’a damat olmuştur. Eski Saray’dan bir köşesini bölüp Sultan Bayazıd civarında bunlara bir saray yaptılar. Hattat olduğu için Mushaf yazıp onunla geçinmiştir. Bir Mushafı hâlâ Bayazıd Han Türbesi’ndedir.
Vezir Mustafa Paşa,93 Halid İbni Velid neslindendir. Şemsi Paşa’nın kardeşidir ve ondan büyüktür. Haremde yetişip çakırcıbaşı olmuştur. Rumeli eyaleti valisi olarak Malta üzerine kumandan tayin edilmiş, fethedemeden gelince hacca giderek orda ölmüştür. Babam tarafından gömülmüştü.
Süleyman Han’ın Beylerbeyleri
Behram Paşa: İç oğlanları taşla vurup kendisini şehit ettilerse de sonra hepsi öldürüldüler.
Davud Paşa: Mısır valisi iken merhum oldu.
Üveys Paşa: Şam beylerbeyi iken merhum oldu.
Dukaginoglu Gazi Mehmed Paşa: Mısır valisi oldu.
Öteki Üveys Paşa: Yemen kumandanı iken Aden şehrinde öldü.
Eşkiya Pehlivan Hasan’ın eliyle şehitlik kadehini içti.
Özdemir 94 Paşa: Mısır Sultanı Gavri’nin akrabasından Çerkez asıllı, cesur ve yiğitti. Habeş fatihidir.
Yahya Ömer Paşa: Belgrad’da camisi, imaretleri ve nice hayratı vardır.
Gazi Kasım Paşa: Süleyman Han, Beç95 Kalesi’ni kuşatıp kışın şiddetinden fethedemeyip dönünce bu Gazi Kasım Paşa 12.000 serdengeçti96 ünlü bahadır, yarar yiğitlerle Almanya’ya daldı. Üç ay yağma ve talan edip kâfirlere rahne verirken beri tarafta Süleyman Han, Cankurtaran Kalesi’ne düşüp can kurtardı. Gazi Kasım Paşa’nın bütün adamları Almanya’da şehit olup kendisi üç kişiyle Venedik ülkesinin Osek97 Kalesi’ne geldi. Ben o şehitleri Alman diyarında nice yerde ziyaret etmişimdir.
Güzelce Rüstem Paşa: Haremden çıkıp yeniçeri ağası, sonra Budin valisi olmuştur.
Süleyman Paşa: Haremden yetişip İstolni Belgrad’da Gölbaşı muhafazasında merhum olup kale kapısı önünde gömülüdür.
Osman Paşa: Has Saray’dan çıkmıştır. Çerkez asıllı yarar adamdı. Nahçıvan seferine Şah ordusuna gece baskını yaptığı için kendisine Erzurum eyaleti ihsan olundu.
Gazi Hasan Paşa: Yemen ve Habeş’e gitti. Sonra Tımışvar valisi oldu.
Solak Ferhad Paşa: Bağdat valisi iken orada öldü.
Baltacı Mehmed Paşa: 98 Bosnalıdır. Bağdat’tan azlolunup İstanbul’da öldü.
Hurrem Paşa: Bosnalıdır.
Pir Paşa: Ramazanoğullarındandır.
Musa Paşa: İsfendiyar hanedanındandır. Erzurum valisi iken Gürcü Keferesi savaşında şehit oldu.
Hadım Ali Paşa: Mısır valisi iken merhum oldu.
Arslan Paşa: Lala Mehmed Paşa’nın oğludur. Budin Baruthanesi’ni bu yaptırmıştır. Tatavpapa Kalesi’ni kâfirlerin istila etmesi üzerine suçlu sayılmış ve Süleyman Han’ın otağı önünde öldürülüp şehitler zümresine katılmıştır.
Ayas Paşa: Büyükvezir Koca Sinan Paşa’nın kardeşidir. Haremden yetişip sonra öldürüldü.
Eski Behram Paşa: Bağdat valisi iken şöhret bulmuştur.
Ahmed Paşa: Haremden çıkıp 20 yıl Anadolu’da hâkim olmuş, Ankara’da bir hamam ve bir Mevlevihane yaptırmıştır.
Ulama Paşa: Teke Eli’nden Acemlere tutsak düşüp sonra han oldu. Oradan Anadolu’ya kaçıp kendisine Lipva sancağı ihsan olundu. Orada 40 gün düşman kuşatmasına karşı koyup çaresiz kalarak kaleyi kâfirlere teslim etti. Aman ile dışarı çıkarken “kırk gün niçin savaştın” diye kâfirler tarafından şehit edilmiştir. Lipva’da gömülüdür.
Yularkısdı 99 Paşa: Haremden çıkmıştır.
Şemsi Ahmed Paşa: Kızıl Ahmedliler’den Beşinci Vezir Mustafa Paşanın kardeşidir. Üç padişaha has nedim olmuştur.
Hacı Ahmed Paşa: Bu da Kızıl Ahmedlilerdendir.
Damad Hasan Paşa: Süleyman Han’a damat olup Acemistan’a kaçan Şehzade Bayazıd için Acemistan’a elçilikle giderek Şehzade Bayazıd’ı çocuklarıyla birlikte alıp Sivas Kalesi’nde boğarak şehit etmiş ve Paşa Kalesi yakınında gömmüştür. Ziyaret ettim.
İskender Paşa: Bostancıbaşılıktan Anadolu valisi oldu. Çerkez’dir.
Oradan Diyarıbekir’de 15 yıl valilik etti. Orada merhum oldu.
Temerrüd 100 Ali Paşa: Bosnalıdır.
Kara Mustafa Paşa: Has odadan çıkmıştır.
Hızır Paşa: Hızır gibi Şam ve Bağdat’ı dolaşmış, haremden çıkmış, ağırbaşlı, kanaatkâr, bekâr bir adamdı.
Kara Murad Paşa.
Sofu Ali Paşa: Haremden çıkıp Mısır valisi iken derdinden kahr ile Kahire’de merhum oldu.
Hüsrev Paşa.
Muzaffer Paşa.
Gazanfer Paşa.
Güllabî Paşa:
Şehzade Mustafa 6 Ekim 1553’te idam edildi. Bu idam müthiş bir boğuşmadan sonra oldu. Çünkü Şehzade çok güçlü idi.
Mustafa Paşa, Bosnalı olduğu hâlde ona Arnavutça bir lakap takılması biraz gariptir. Belki Evliya Çelebi “Boşnakça” diyecek yerde “Arnavutça” demiştir.
Dördüncü Vezir Mustafa Paşa, Kastamonu ve yöresinde beylikleri olan Çandaroğulları veya Kızıl Ahmedliler hanedanından olup halis Türk ailesidir. Kendilerini Arap kumandanı Halid İbni Velid soyundan göstermeleri, yukarıda da işaret ettiğimiz gibi İslami taassubun sevimsiz bir tezahüründen başka bir şey değildir.
Metinde bu “Özdem” şeklindedir.
“Beç”, Viyana’ya Osmanlıların verdiği isim.
Bir sınıf gözü pek, fedai asker.
Bu şehir, o zaman Venedikliler elinde bulunan Slovenya’nın bir şehri idi.
Tabii, Purut Savaşı kumandanı Baltacı Mehmed Paşa’dan başka.
Metinde “Pulad Kasd” şeklinde ise de imla yanlışı olduğu bellidir.
“Temerrüd” Arapça bir kelime olup “dikbaşlılık” demektir. Bunun “mütemerrid” olması da muhtemeldir. Mütemerrid “inatçı, dikbaşlı” demektir. Eski harflerde bu iki kelimenin yazılışı birbirine çok benzer. Birincisi “tmrd”, İkincisi “mtmrd” şeklinde yazılır.
