пишқириб сузиб бориб, қайиққа чиқиб олди. Кейин қалт-қалт титраган ҳолида бир амаллаб эшкак эшиб, яқин келди. Бердиқул билан Қаҳҳор қайиқни қирғоққа тортиб олишди. Қайиқда балиқлар ҳам, тўр ҳам, Тоҳирнинг қайиғидан олинган эшкаклар ҳам бус-бутун турарди.
Шоша-пиша кийинаётган Самад Қаҳҳорга буюрди:
– Қопларни опке!
Энди машинага қараб югурмоқчи бўлаётган Қаҳҳор дарёга кўз ташладию:
– Анавини қаранглар! – дея бақириб юборди.
Бердиқул билан Самад шу томонга қарашди. Сувда оғзи боғланган қоп оқиб келарди.
Самад ҳайрон бўлди:
– Чўкмапти.
– Ичи тўла пул бўлса-я! – ширин тамшанди Қаҳҳор.
– Пул бўлса чўккан бўларди, каллаварам! – шеригини жеркиб ташлади Самад.
Ўз тахмини ўзига маъқул туюлиб кетган Қаҳҳор бўш келмади:
– Салафанга солинган бўлса-чи?
Бу сафар Самад иккиланиб қолди.
– Нима бўлсаям қизиқ… – иягини қашлади Бердиқул ва Самадга маънодор қаради.
Энди кийиниб бўлган Самад тўнғиллай-тўнғиллай ечина бошлади:
– Нима бўлса Самад, Самад! Бу дунёда мендан бошқа одам йўқдай.
– Мендан яна битта яримта! – ҳаяжонланиб хитоб қилди Қаҳҳор.
Самад дарҳол мулойим тортиб, рози бўлди:
– Майли, қўймадиларинг-қўймадиларинг-да.
Самад сузиб бориб, суриб келган қопни Бердиқул билан Қаҳҳор қирғоққа тортиб олиб чиқишди.
Қаҳҳор ҳансираб қолди:
– Оғир экан. Ишқилиб, овора бўлганимизга яраша нарса бўлсин-да.
Бердиқул ерда ётган қоп шаклига қараб қолди:
– Менимча, бу одам.
Самад кийинаётган жойида таққа тўхтади:
– А?
– Тўғрироғи, мурда, – мулоҳазасини давом эттирди Бердиқул. – Қаранглар, мана боши, мана гавдаси, мана оёқлари.
Қаҳҳор бир қадам ортга чекинди:
– Бердиқулжон ука, қайтариб ташлаб юбора қолайлик дарёга.
– Ҳа, шундай қилайлик, – дарҳол рози бўлди Самад. – Ҳов бир йили далада ўра қазиётганимда бир суяк чиқиб қолганида милиса қанча овора қилганди. Кейин аниқлашди, у эшакники экан. Бу одам бўлса.
Қаҳҳор гапни илиб кетди:
– Оч қорнимиз – тинч қулоғимиз, Бердиқулжон ука.
– Қани, аввал кўрайлик-чи, бу эркакми, аёлми. – Бердиқул шерикларига тик қаради: – Балки қулоғида зираги бордир. Балки оғзида тилла тиши.
Самад шошиб ўзини четга олди:
– Йўқ, йўқ, унақа нарсадан худонинг ўзи асрасин.
Қаҳҳор титраб кетди:
– Мен унақа нарсалардан қўрқаман, Бердиқулжон ука.
– Мен барибир очаман.
Бердиқул қоп оғзидаги ипни еча бошлади. Самад билан Қаҳҳор яна бир неча қадам орқага чекинишди.
Ип ечилиб бўлгач, Бердиқул қоп ичига қаради ва ҳуштак чалиб юборди.
– Бердиқулжон, – сўради Самад, – эркакмикан ё аёлми?
Бердиқул бош чайқади:
