утуйан барда.
«Барыта фронт туһугар», «Кыайыы туһугар» диэн ыҥырыылар холкуостаахтарга үлэҕэ кытаанах ирдэбили, бэрээдэги олохтоотулар. Государство түһэрэр былааннарын толорорго, өссө төһө кыалларынан аһара толоро сатыахха диэн лозунунан салайтаран үлэ-хамнас тэриллэр. Сотору-сотору оройуон кииниттэн эппиэттээх үлэһиттэр тахсаннар ити туһунан элбэҕи кэпсииллэр, ирдииллэр.
Холкуос сүөһүтүн энчирэппэккэ сыл таһаарарга сорук турбута. Оттон от үүммэтэ эрдэттэн биллэрэ. Ол иһин арыый кыанар соҕус биэс-алта киһини холкуос бэрэссэдээтэлэ Баһылай Кынаачайап дэриэбинэттэн алта-сэттэ көстөөх от үрэххэ таһааран от ыйыттан күһүн хойукка диэри оттоппута. Уулаах, инчэҕэй, дулҕа да сирдэри илии хотуурунан мөлтөх астаах, таҥастаах-саптаах дьон син балачча охсо сатаабыттара. Урукку өттүгэр манна ким да кыстаабатах буолан, аны кыстыырга, сүөһүнү туруорарга балаҕан, хотон тутуллара наада этэ. Ону даҕаны оттоон бүтэн баран, күһүн дэриэбинэҕэ киирэллэригэр бэлэмнээбиттэрэ. Маныаха Баһылай бэйэтэ элбэхтик кэлбитэ-барбыта, дьаһайсыбыта. Күһүн хаар түһүөн эрэ иннинэ үрэххэ кыстыы эр дьонноох икки ыал сүөһүлэрин үүрэн, тэлиэгэлэргэ малларын-салларын сыыһын тиэйэн барбыттара. 80-ча субан сүөһүнү үүрэн айаннаабыттара. Бу үрэх баһыгар хайа кыра оҕолордоох ыал барабын диэй? Ол эрээри бу кыһалҕалаах кэмҥэ, биригэдьиир Дьарааһын уонна бэрэссэдээтэл бараҕыт диэн эппиттэрин кэннэ, ким утарса туруоҕай?!
Дьэбдьиэйи, эдэр, кыайыгас үлэһит дьахтары, итиннэ, баҕар, ыытыахтарын сөп эбитэ буолуо да, аҥаардас диэн тохтоотохторо. Оттон хайаан да бардаххына табыллар диэбиттэрэ буоллар, бука, оҕолорун илдьэ барыа эбитэ дуу? Хата, инньэ диэбэтилэр. Аанчыгын оскуолаҕа интернакка ыллылар, төрдүс кылааска үөрэнэр. Сылаас кэмҥэ өрөбүлүгэр биир хонон барааччы, үксүгэр кэлбэт. Интернат оҕолоро, таҥастара-саптара мөлтөхтөрүн, чараастарын иһин, кыһыҥҥы тымныы ыйдарга дьиэлэригэр кэлэллэрэ да саарбах. Икки кыра уолунуун суулаһан олороллор. Үлэтигэр барарыгар дьиэҕэ хааллартаан, ааны баттатан барар. Кыһыҥҥы кылгас күҥҥэ хотонтон орпот. Күнүс бэрт тиэтэлинэн кэлэн оҕолорун аһата охсор. Күн аайы итинник, өрөбүлэ суох үлэ. Дьиэҕэр кэлэн олоро, сынньана түһэриҥ кэлиэ дуо? Сүүрбэччэ ынаҕы ыаһын, саахтарын ыраастаан таһааран балбаахтааһын, кыбыыттан от киллэрэн аһатыы, уулатыы, аны торбосторго хас биирдиилэригэр ойбонтон биэдэрэнэн уу баһан таһаарыы элбэх бириэмэни, сыраны-сылбаны ылар эбээт. Аны ферма сэбиэдиссэйэ, биригэдьиир эн үлэҕин көрө-истэ сылдьаллара, кинилэр харахтарын далыгар баарыҥ илиигин-атаххын баайар.
Биир кыһыҥҥы киэһэ Дьэбдьиэй дьүөгэтиниин Сөдүөрэлиин тымтык уотунан бэйэ-бэйэлэригэр сырдатыһан, тиһэх ынахтарын ыан бүтэрэн, илиилэригэр үүттээх биэдэрэлэрин тутан, хотон боруогун атыллаан тахсан иһэн, Дьэбдьиэй туохтан эрэ халтарыйан тобуктуу түһүүтүгэр уҥа илиитигэр баар биэдэрэлээх үүтүн тоҕо түһэн кэбистэ. Соһуйан да, куттанан да өмүрэ түһээт, биэдэрэтин көннөрү тарпыта, төһө ордоохтуой, түгэҕэр эрэ баар тыаһа чалымнаан иһилиннэ.
– Тыый, үүппүн тохтум дии! – Дьэбдьиэй ыксаабыт куолаһынан саҥа аллайда.
– Төһө
