to Market, „Economies of Transition”, 2(4).
Sachs J. (1993), Poland’s Jump to the Market Economy, MIT Press, Cambridge, Massachusetts – London, England.
Sadowski, Z. (2005), Transformacja i rozwój. Wybór prac, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa.
The Legatum Prosperity Index (2019), https://www.prosperity.com.
UNDP (2019), http://hdr.undp.org/en/composite/IHDI.
Williamson J. (1990), What Washington Means by Policy Reform, w: Latin American Adjustment: How Much Has Happened?, J. Williamson (red.), Institute for International Economies, Washington, DC.
Williamson J. (1992), The Eastern Transition to a Market Economy: A Global Perspective, Centre for Economic Performance, London.
Williamson J. (2005), Differing Interpretations of the Washington Consensus, „Leon Kozminski Academy of Entrepreneurship and Management (WSPiZ) and TIGER Distinguished Lectures Series”, No. 17.
World Bank (1993), The East Asian Miracle. Economic Growth and Public Policy, The World Bank, Oxford University Press, New York.
World Bank (2008), The Growth Report. Strategies for Sustained Growth and Inclusive Development, The World Bank, Washington, DC.
„Strategia na rzecz odpowiedzialnego rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030 roku)”, Dokument przyjęty uchwałą Rady Ministrów 14 lutego 2017 r., Urząd Rady Ministrów, Warszawa.
Rozdział 2
Długookresowe strategie gospodarcze – (nie)zbędne narzędzie polityki społeczno-gospodarczej Kazus: „Strategia dla Polski” i Rada Strategii Społeczno-Gospodarczej przy Radzie Ministrów
Elżbieta Mączyńska
Wprowadzenie
Trudno odmówić racji futurologowi Kevinowi Kelly’emu, który dochodzi do wniosku, że kreowane w wyniku dokonującej się obecnie rewolucji cyfrowej głębokie i coraz szybsze przemiany współczesnego świata sprawiają, że „żyjemy w czasach «stawania się» i wszyscy stajemy się nowicjuszami” (Kelly 2018, s. 23). Grzegorz W. Kołodko m.in. w książce pod symptomatycznym tytułem Wędrujący świat (Kołodko 2008) już wcześniej zwracał uwagę na dynamizm przemian współczesnego świata. Ta opracowana ponad dekadę temu publikacja zawiera wiele analiz wskazujących na złożoność globalnych przemian, zaś doświadczenia minionej dekady dowodzą nie tylko trafności zawartych tam tez, lecz wskazują, że owa wędrówka świata coraz wyraźniej przekształca się w galop (Kołodko 2008). To następstwo dokonującej się tzw. czwartej rewolucji przemysłowej (przemysł/gospodarka 4.0), wyrażającej się w rozwoju sztucznej inteligencji, stanowiącej synergiczne połączenie potencjału fizycznego, cyfrowego i biologicznego22.
Dla każdego kraju, także dla Polski, łączy się to z trudnymi wyzwaniami i koniecznością odpowiedzi na pytanie, czy i w jakim stopniu, w jaki sposób można takiemu galopowi sprostać i zoptymalizować nieuchronne w takich warunkach ryzyko, aby uniknąć rozmaitych dysfunkcji i schorzeń, błędów, zadyszki czy inwestycyjnego maruderstwa. W związku z tym powstaje fundamentalne pytanie, czy w warunkach galopującego świata możliwe i potrzebne jest kształtowanie wieloletnich strategii rozwoju społeczno-gospodarczego, czyli programów-drogowskazów, ukierunkowujących ten rozwój na pożądane cele. Nasuwa się zarazem pytanie o możliwości i zasadność ich długofalowego, strategicznego wyznaczania. W zawartych w tym rozdziale rozważaniach podejmowana jest próba odpowiedzi na te pytania.
Empiryczną egzemplifikację analizowanych zagadnień stanowią polskie doświadczenia związane z podejmowanymi pracami strategicznymi, przede wszystkimi dotyczącymi opracowanego w 1994 roku pod kierunkiem ówczesnego wicepremiera i ministra finansów Grzegorza W. Kołodki programu „Strategia dla Polski” oraz z łączącym się z tym programem powołaniem Rady Strategii Społeczno-Gospodarczej przy Radzie Ministrów (RSSG) (Kołodko 1994). Program ten był instytucjonalnym przełomem w polityce polskiej transformacji ustrojowej, przełomem ukierunkowanym na przeciwdziałanie transformacyjnemu dryfowi. Powołanie RSSG miało na celu przede wszystkim identyfikowanie długookresowych szans i zagrożeń rozwojowych i zmniejszanie ryzyka strategicznego niedowidzenia czy wręcz strategicznej ślepoty w polityce społeczno-gospodarczej, tym samym przeciwdziałanie charakterystycznej dla pierwszych lat transformacji marginalizacji kultury myślenia strategicznego. Rozważania na ten temat zawarte w niniejszym rozdziale przedstawiane są na tle analizy podstawowych trendów zmian w gospodarce globalnej oraz na tle studiów literatury przedmiotu, w tym dotyczących kontrowersji co do użyteczności wieloletnich strategii rozwojowych.
Cywilizacyjny przełom, galopujący świat i wszechogarniająca niepewność
Jedną z najbardziej uwidaczniających się, niepodważalnych cech współczesnej gospodarki światowej jest narastający dynamizm i przełomowy charakter przemian wynikających z rewolucji cyfrowej, rozwoju internetu i sztucznej inteligencji. Zmiana paradygmatu cywilizacyjnego – i to w skali globalnej – wyraża się w wypieraniu cywilizacji industrialnej przez inną, postindustrialną, ciągle jeszcze niedodefiniowaną (niezbyt chyba fortunnie określaną jako „gospodarka oparta na wiedzy”). Modele gospodarki, zarządzania, inwestowania, edukacji, konsumpcji, a nawet rodziny są wypierane przez nowe, a technologie i produkty coraz szybciej się starzeją, tracąc przydatność. Rosnący dynamizm przemian prowadzi w stronę wzorca świata, w którym „nową normalnością staje się to, co nieprawdopodobne” (Kelly 2018, s. 383).
Rewolucja cyfrowa kreuje wcześniej nieznane zjawiska, kształtując nową gospodarkę i jej podmioty. Niebywale szybkie tempo przemian coraz częściej wyprzedza możliwość wcześniejszego przygotowania się na nie. Potwierdzają to m.in. analizy dotyczące zjawiska uberyzacji oraz raczej nieudolne (przynajmniej dotychczas) próby jego efektywnego włączenia w tryby tradycyjnej gospodarki (Uberworld2016). Charakterystyczna jest tu skłonność do uciekania się w polityce regulacyjnej do zakazów dla tego typu nowych form działalności lub ich znacznego ograniczania, zamiast szukać nowych rozwiązań umożliwiających efektywne ich wykorzystanie.
W warunkach gospodarki opartej na wiedzy największą barierą rozwojową staje się niewiedza o własnej niewiedzy. W tym kontekście warto przypomnieć myśl Konfucjusza: „Wiedzieć, że się wie, co się wie i wiedzieć, że się nie wie, czego się nie wie – oto prawdziwa wiedza” (Myśli o biznesie, 2011, s. 78)23. Paradoksalnie, choć wiedza jest niemal wszystkim, to zarazem w wyniku gwałtownych przemian – starzejąc się bezprecedensowo szybko – łatwo staje się niczym (Gratton, Scott 2017)24. Cykle życia wiedzy stają się coraz krótsze, czemu towarzyszy wydłużanie się życia ludzkiego (Gratton, Scott 2017). Dlatego też wiedza staje się coraz bardziej niedemokratyczna, skrajnie różnicując podmioty i ich szanse. Nowa fala cywilizacyjna „zatapia, zalewa” nieprzygotowanych, których stale przybywa.
Choć technologie cyfrowe, nanotechnologie, robotyzacja i sztuczna inteligencja stwarzają warunki wielkiej łatwości pomnażania produkcji dóbr (i w dodatku przy spadających niemal do zera krańcowych kosztach ich wytwarzania), co przywodzi na myśl samoczynnie napełniający się mityczny róg obfitości, to nie rozwiązuje to złożonych problemów
W związku z tym nowego znaczenia nabiera stwierdzenie Willa Rogersa, że „Każdy jest ignorantem – tyle że w różnych dziedzinach wiedzy” (
Choć już Adam Mickiewicz zauważył, że nauka „prędko gnije” (Mickiewicz 2009, s. 215).
