Nazizm. Struktura władzy. Waldemar Aftyka

Скачать книгу

gospodarcza Niemiec, a w zasadzie kryzys gospodarczy po przegranej wojnie, charakteryzujący się m.in. wysokim bezrobociem. Na kryzys w gospodarce niemieckiej nałożył się światowy kryzys gospodarczy 1929 r. oraz kształtująca się polityczna konfiguracja międzynarodowa związana z powstaniem nowych państw.

      Faszyzm rozkwitał – pisze Hobsbawm – dzięki mobilizacji mas, podtrzymywanej symbolicznie przez rodzaj publicznego teatru, jakim były wiece w Norymberdze38.

      Jednocześnie, co należy podkreślić, NSDAP zaczęła stosować nowoczesne (jak na ówczesne czasy) metody walki politycznej. Metody te generalnie można opisać w formule: propaganda – prowokacja – demonstracja. W walce wyborczej te metody stosowano na szczeblu wyborów lokalnych – miasta, powiaty, prowincje. Można powiedzieć, że partia nazistowska starała się wejść w zastane struktury władzy od dołu ku górze, wykorzystując równocześnie zwiększające się poparcie społeczne dla narodowego socjalizmu.

      Zatem mechanizmy przejęcia władzy jako pewien zbiór zastosowanych metod pozwoliły osiągnąć upragniony cel narodowych socjalistów, a właściwie Hitlera – zdobyć całkowitą władzę w Niemczech.

      Hitler wszedł do rządu legalnie – pisze Czubiński – zgodnie z obowiązującą konstytucją, przewrotu antykonstytucyjnego dokonał dopiero po przejęciu władzy jako urzędujący kanclerz39.

      „30 stycznia 1933 r. – pisze Benz – NSDAP miała około 850 tysięcy członków, którzy – w dużej części rekrutowali się z niższej klasy średniej, z drobnomieszczaństwa. Jedna trzecia NSDAP zaliczała się do środowisk robotniczych, z czego połowa była pod koniec Republiki Weimarskiej bezrobotna. W partii było stosunkowo mało kobiet, ale za to znacznie więcej młodych ludzi niż w partiach mieszczańskich i socjaldemokratycznych. Po 30 stycznia 1933 r. nastąpił niesłychany przypływ, tak że do 1 maja tego roku liczba towarzyszy partyjnych potroiła się”40.

      Zdaniem Hobsbawma w żadnym z dwóch faszystowskich państw faszyzm nie przejął władzy siłą, choć we Włoszech i w Niemczech często używano retoryki w rodzaju „marszu na Rzym” czy „ulice są nasze”. W obydwu przypadkach faszyści dochodzili do rządów przy milczącej zgodzie dawnych reżimów czy wręcz z ich inicjatywy, jak to było we Włoszech41.

      Budowana struktura organizacyjna NSDAP oraz nazyfikacja struktur państwowych, jak również wojskowych umożliwiły Hitlerowi przejęcie władzy i jej utrzymanie (sprawowanie). Pojawiające się zagrożenia, np. w postaci przygotowanego zamachu stanu przez Röhma, zostają natychmiast likwidowane. Wymordowano całe kierownictwo Sturmabteilung (oddziały szturmowe), a „przy okazji” tych, którzy w pojęciu nazistów mogli stanowić dla nich zagrożenie („Noc długich noży”). Około 1000 osób rozstrzelano42. Inne zagrożenia, dotyczące polityki gospodarczej (Schacht), zlikwidowano odsunięciem ze stanowisk „niepokornych”.

      Natomiast krytyka planów wojny w korpusie oficerskim powodowała wykluczenie, ale przede wszystkim w naczelnym dowództwie armii powodowała dymisje (feldmarszałek Blomberg, generał Fritsch – naczelny dowódca wojsk lądowych). Grupa dokonująca rewolty przeciwko Hitlerowi w 1944 r. została zdziesiątkowana. Na czele grupy stała generalicja wywodząca się ze starej pruskiej arystokracji.

      Zastraszanie tych, którzy stawiali jakikolwiek opór, oraz oportunizm tych, którzy szukali pierwszej okazji, aby wskoczyć do rozpędzającego się pociągu (nazistowskiego), tworzyły mieszankę wybuchową. W nielicznych małych miasteczkach i wsiach naziści przejmowali kontrolę nad lokalnymi władzami. Burmistrzowie i radni należący do partii „marksistowskich” zostali oczywiści zmuszeni do opuszczenia urzędów43, natomiast przedstawiciele partii mieszczańskich i katolickich – odpowiednio „poinstruowani”. Wiele osób, jak to lapidarnie można napisać, „z własnej nieprzymuszonej woli” wstępowało do struktur NSDAP lub organizacji afiliowanych, aby połączyć swoją przyszłość z nowym ustrojem politycznym i pracować dla Führera (wodza).

      Nowością faszyzmu było to – pisze Hobsbawm, że po objęciu rządów odmówił brania udziału w grach politycznych dawnego typu i przejmował wszystko, co tylko mógł. Całkowite przejęcie władzy oraz eliminacja wszystkich przeciwników we Włoszech trwały dłużej (1922–1928) niż w Niemczech (1933–1934), ale kiedy zostały już osiągnięte, okazało się, że nie ma żadnych wewnętrznych politycznych ograniczeń do powstania pełnej dyktatury najwyższego populistycznego lidera (Duce, Führer)44.

      Tabela 1. Wzrost liczebności NSDAP

      Źródło: N. Frei, Państwo wodzowskie. Rządy narodowosocjalistyczne w latach 1933–945, przekład R. Marszałek. Wyd. KR, Warszawa 2000, s. 279.

      Rozdział 2

      System państwa hitlerowskiego

      1. Geneza i charakter ustroju Trzeciej Rzeszy

      Powstanie systemu państwa hitlerowskiego można datować na dzień 30 stycznia 1933 r., kiedy to prezydent Rzeszy Hindenburg powołał na stanowisko kanclerza przywódcę partii narodowosocjalistycznej Hitlera. Partii, która w systemie partyjnym Republiki Weimarskiej zdobyła czołową pozycję. Zarówno powołanie Hitlera na kanclerza, jak i uformowanie przez niego rządu dokonały się formalnie według przepisów konstytucji weimarskiej z 31 lipca 1919 r.45. Zgodnie z konstytucją prezydent Rzeszy rozwiązał Reichstag, a na podstawie ordynacji wyborczej w dniu 5 marca 1933 r. wybrano nowy parlament, w którym większość miały stojące za gabinetem Hitlera partie NSDAP i DNVP – łącznie 288 posłów, SPD rozporządzała 120, a KPD – 81 głosami. Stronnictwa skrajnej prawicy nie miały jednak większości do zmiany konstytucji, ponieważ dla dokonania aktów niezgodnych z konstytucją potrzebne było poparcie innych partii. Z pomocą głosów Centrum, Bawarskiej Partii Ludowej i Niemieckiej Partii Ludowej nowy Reichstag uchwalił w dniu 24 marca 1933 r. Ustawę dla usunięcia niedoli narodu i Rzeszy (Gesetz zur Behebung der Not von Volk und Reich), która to ustawa przyznała rządowi Rzeszy prawo uchwalania ustaw odbiegających w swej treści od konstytucji. W ten sposób na drodze formalnej, zgodnej z obowiązującą konstytucją, gabinet Hitlera (a faktycznie Hitler) uzyskał w Rzeszy władzę dyktatorską, ponieważ miał w swym ręku władzę wykonawczą, zyskał prawo wydawania ustaw, w czym nie był związany konstytucją, mógł wydawać przepisy sprzeczne z jej postanowieniami – posiadł władzę ustawodawczą i wykonawczą. W ten sposób nastąpił pierwszy wyłom w starym systemie politycznym państwa i możliwość przejścia do budowy nowego systemu politycznego – państwa hitlerowskiego.

      Omówienie warstwy normatywnej jest tu konieczne, ponieważ ustawy stały się „narzędziami” zmian ustroju politycznego i całkowitego przejęcia władzy przez nazistów.

      Wracając do ustawy z dnia 24 marca 1933 r. znanej szerzej pod nazwą „ustawa o pełnomocnictwach” (Ermächtigungsgesetz), to ustawa ta – jak wspomnieliśmy wcześniej – przyznawała rządowi Rzeszy prawo stanowienia ustaw bez przewidzianego w konstytucji Republiki Weimarskiej

Скачать книгу