en die praat baie. Sal ons maar begin?” sê hy.
Almal knik bevestigend.
“Shimón wil graag weet hoe dit gebeur het dat daar ’n Palestynse vlugtelingprobleem is.” Hy knik in Simon se rigting.
“Ek het gehoor ’n Israeli sê met onafhanklikwording het soveel Arabiere wat hier gewoon het, uit die land gevlug omdat hul leiers gesê het hulle moet. Steek daar enige waarheid in?”
Die drie Arabiere kyk na mekaar en dis Sadek wat eerste praat.
“Ons familie het in daardie tyd in Bir Ma’in gewoon. Ek was nog maar ’n kind, maar ek weet dit was die Jordaniese leër wat gesê het ons moet padgee, want daar kom gevegte en ons sal in hul pad wees. My pa het altyd vertel dat hulle gesê het: ‘Weg! Ons sal jul plek in twee ure bevry en dan kan julle terugkom.’ Ons het net met ons klere aan gegaan en niks saamgevat nie, want ons was veronderstel om binne ure terug te wees. So, hoekom sou ons nou goed saamdra?” hy snork verontwaardig. “Ons wag tot vandag toe nog vir daardie twee uur.”
Die ou vrou se stem is krakerig toe sy praat en Moshe luister versigtig om te tolk.
“Ons het die geluide gehoor van ontploffings en ’n skietery in die begin van die somer in die jaar van die Nakba. Hulle het vir ons gesê die Jode val daai deel aan en dis beter dat ons uit die dorpies uit weggaan en terugkom as die skietery oor is. Dit sal sommer gou wees, het hulle vir ons gesê.”
Sadek knik. “My grootouers het in Ein Karem gewoon en hulle het altyd vertel hoe die Arabiese regimes oor en oor herhaal het: ‘Gee pad van die front af. Dis ’n kwessie van tien dae of op die meeste twee weke en ons sal julle terugbring Jerusalem toe.’ Hulle het vertel hoe motors met megafone op en af in die strate gery en die mense beveel het om pad te gee sodat die gevegte kan slaag. Hulle het in Arabies bly roep dat die mense hul huise moet ontruim.”
“In die Palestynse Nakba het die eerste oorlog tussen die Arabiere en Israel begin. Die Arab Salvation Army is daai tyd gestig en hulle het vir die Palestyne gesê: ‘Ons het na julle toe gekom om die Sioniste en hul staat te vernietig. Los jul huise en jul dorpe agter, want julle sal binne ’n paar dae veilig hierheen kan terugkom.’ Dit het ek oor en oor by my pa en my ooms gehoor,” vertel Ahmed.
“Ek kan dit vir die waarheid sê.” Aisha beduie met haar voorvinger, wat krom van die rumatiek is. “Toe die Nakba gekom het, het ons distrik se offisier – ’n Arabier, hoor! – bevel gegee dat as jy in Palestina agterbly, dan is jy ’n verraaier. En ek weet ook van die karre met die luidsprekers wat in die strate gery en gesê het die mense moet dadelik padgee. Ons sal weer kan terugkom.”
“My oudste broer was toe al ’n getroude man en hy het my meer as een maal die storie vertel. Hy het in Allar gewoon. Toe hulle die nuus kry dat die Jode op pad was na hulle dorpie, het die Arab Salvation Army – mag Allah hulle genadig wees – gekom en gesê: ‘Gee pad uit die dorp dat dieselfde nie met julle gebeur as in Deir Yassin nie. Die Sioniste moor voor die voet. Gaan weg, maar nie te ver van die dorp af nie, want die Jode sal net ’n klein rukkie daar in die dorp rondkyk en dan padgee en julle kan weer terugkom.’ Die mense het niks saamgevat nie, nie eens brood nie, en ’n ent die berg in gaan tent opslaan. Seker om te kyk wat gebeur.”
“Wat het in Deir Yassin gebeur?” vra Simon. “Ek het die naam al gehoor. Dit was die een of ander bloedbad?”
Die drie Arabiere kyk na die twee Jode en daar is ’n paar oomblikke stilte. Dis die rabbi wat die stilte verbreek.
“Op 9 April 1948 tydens die Onafhanklikheidsoorlog het ongeveer 12 vegters van Irgun, ’n Sionistiese paramilitêre groep, Deir Yassin met gewere en handgranate aangeval. Dit was ’n klein Arabiese dorpie omtrent 5 kilometer buite Jerusalem met omtrent 750 inwoners. Ongeveer 100 inwoners is tydens die aanval gedood.”
“Dis afgryslik,” sê Simon. “G’n wonder die mense was bang dit gebeur met hulle ook nie.”
Moshe skud sy kop meewarig. “Dis nie heeltemal die volle verhaal nie, Rabbi. Dit weet u ook. Dis ’n te lang geskiedenis om op alles in te gaan, maar kortliks kom dit daarop neer dat Jerusalem gedurende die Onafhanklikheidsoorlog met sy 150 000 Joodse inwoners heeltemal afgesny is van Tel Aviv, waar die Jewish Agency in daardie stadium gesetel was. David Ben-Gurion was daar. Veral die 2 500 Jode in die Ou Stad was in ’n staat van hongersnood as gevolg van ’n Arabiese blokkade.”
Hy kyk halfverskonend na Ahmed en die ouer man knik stadig. “Dit is so.”
“Joodse konvooie uit Tel Aviv met voorraad kon Jerusalem nie bereik nie, want die Arabiese magte het lokvalle oral langs die pad opgestel en ook beheer gehad oor sekere strategiese punte waarvandaan hulle op die konvooie gevuur en hulle buite aksie gestel het. Deir Yassin was op so ’n strategiese heuwel geleë. Om ’n lang storie kort te maak, die Irgun het besluit om die dorpie … uit die weg te ruim. Dit was egter direk teen die bevel in van die Haganah. Hulle het aangeval terwyl die Haganah nog betrokke was by die slag om Kastel.”
“Menachem Begin, die Irgun-leier, het beweer hulle het ’n vragmotor met luidsprekers vooruit gestuur om die inwoners in Arabies te waarsku om die dorpie te ontruim.”
“Rabbi, ek verstaan dat dit nooit gebeur het nie, dat die vragmotor buite die dorp in ’n dwarssloot omgeval het,” sê Sadek.
Chaim knik. “Begin het gesê dat hulle wel oor die luidspreker mense aangeraai het om hul wapens neer te lê en te vlug. Maar hy weet nie of hulle gehoor het nie. Hulle het in elk geval nie gehoor gegee nie.”
“My pa het vertel dat die dorpie net vreedsame inwoners gehad het,” sê Sadek. “Begin se Irgun was daarop uit om te moor.”
“Nu, hoe ook al. Wat opgeteken staan, is dat die inwoners en buitelandse troepe op die Irgun-aanvallers geskiet het. Hoe anders kon vier van die Irgun dan doodgeskiet en meer as 30 gewond gewees en die geveg ’n paar uur lank geduur het? Maar dit is ook so dat die Irgun swak opgelei, gedisorganiseer en sonder die nodige intelligensie-informasie was.”
“Punt is,” sê Sadek, “dat meer as 100 inwoners gedood is.”
Moshe knik. “Die groter getal Arabiese ongevalle het tot ’n groot mate te doen met die metode van die tyd om huise te bestorm. Daar is eers ’n handgranaat ingegooi. Baie van die huise het eenvoudig op die mense ingeval.”
“Noem ’n mens dit nie ’n massaslagting nie?” vra Simon.
Moshe ignoreer dit. “In 2017 het ’n Israeliese geleerde, Eliezer Tauber, ’n uitgebreide studie oor Deir Yassin gepubliseer. Ek het een van my seuns gehelp wat ’n opstel daaroor moes skryf; dus is ek bewus van die feite. Van die 107 persone wat gesterf het, was 61 gewapende mans en die res familielede wat in dieselfde huise as hulle was. Die swartste feit wat die Irgun betref, is dat 11 lede van een gesin deur ’n enkele lid van die Irgun doodgeskiet is.”
“Dis wat hulle by die King David Hotel ook gedoen het,” sê Sadek gedemp.
“Dit was nie ’n aanval op Arabiere nie,” verweer Moshe.
“Maar dit is erg genoeg,” vat die rabbi die verhaal kort. “Dit is ’n tragiese episode soos wat alles in oorlogtyd tragies is. Ons moet terugkom by ons gesprek oor die vlugtelingprobleem.”
Maar die fut is ’n bietjie uit die argument. Ahmed bring klein koppies sterk Arabiese koffie en die geur daarvan vul die vertrekkie.
Toe die gemeenskaplike atmosfeer weer herstel
