te wees.
“Ek het al ’n film hier geskiet,” sê hy. “Jy’t ’n lyfwag nodig, of twee, maar selfs dan word jou kameras en goed gesteel.”
Ons ry in Abelstraat, Yeoville se kant toe. Hier staan woonstelblokke wat lyk soos in Gasa, behalwe dat hier nooit ’n oorlog gewoed het nie. Van hulle is uitgebrand en sonder ’n enkele raam of kosyn, op straatvlak is venster- en deur-openinge met baksteen en sement toegestop.
Voor ’n eertydse gewelgebou wat uitgehol en treurig daar staan: ’n mark met plastieksakke vol tamaties en hopies aartappels en uie en kool en sulke goed. Ook ’n spierwit BMW reg voor.
“Dis jou boek, man,” sê my vriende, “dis Horrelpoot wat waar geword het. Dis die totale ineenstorting van die infrastruktuur van ’n stad, dis mos wat jy wou beskryf. Die groot Afrika-stede het na die suidpunt verhuis.”
Ons sien ’n jong man, ’n sangoma, wat voor ’n staaldeur wag; bo-op die staaldeur golf lemmetjiesdraad waarin plastiek en sementsakkies vasgedraai is. Ons sien nog stalletjies met groente en sjampoe en sulke alledaagse benodigdhede.
Ons sien ’n vrou leun teen ’n siersteenmuur, silwerskoon in haar ZCC-uniform, ’n Bybel in haar hande. Dit lyk of dit by Openbaring oopgevou kan wees.
“Hoor daar,” sê ons bestuurder toe ons verby ’n parkeergarage onder een van die blokke ry, “daar word kerk gehou. Kultuur gemaak, elke Sondag.”
Ons sien haarkappers op die sypaadjie, vir mans, maar meestal vir vroue. Ons sien jong mans wat mooi aangetrek uit ’n hool stap. Toe die een in ’n rooi polohemp my sien mik met my kamera, is so ’n klein, beledigde handaksie sy spontane refleks.
Dit is wat jy maar moet vashou terwyl jy so deurry en kyk: Hier bly mense. Hulle eet en slaap en werk hier. Hier bid hulle tot hulle God. Ek probeer só, menslik, begrypend, aan dié woesland dink waardeur ons ry, maar dis donners moeilik. Trap rem, gee vet, swenk, rem weer. My vriend weet net hoe om ons veilig in en uit te kry. Geen illusies nie; as jy hier uitklim en lyk of jy iets het, enigiets, gaan jy jou gat sien. Of nie eens kans kry om dit te sien nie.
Uit Somalië, Ethiopië, die Ivoorkus, die Demokratiese Republiek van die Kongo, Zimbabwe en Nigerië kom die mense aan. Op soek na blyplek en werk en ’n ordentlike lewe in ’n land met ’n werkloosheidsyfer wat, konserwatief bereken, op 30% staan. Die mense van Afrika het Hillbrow vir hulle kom vat.
Hulle beskou hulle besitterskap as nie-onderhandelbaar. Eenkeer het ’n Anglikaanse priester van Kaapstad my daaraan herinner dat wat ek as ’n armoedige eenvertrekkrot sien, vir ’n ander mens ’n eerste, gewaardeerde en selfs trotse woonplek kan wees.
In Rockystraat ry Darrell nóg vinniger. Tik, dagga, kokaïen, MDMA, Mandrax, enige tyd van die nag of dag. Laat jou kar net effens langer op een plek staan en luier en daar kom hulle, die manne met hulle ware.
Op linkerhand is ’n netjiese markgebou opgerig met grasgroen mure en oordakke van sparre. Boerpampoene en spinasie, al daardie gesonde goed te koop, maar dis nie met die beeld van daardie moedige mark waarmee jy wegry nie.
Soos ek daar op die agtersitplek sit en uitkyk, raak ek, so groot soos ek is, karsiek van my vriend se mal ryery. En seker maar van verbystering ook.
Ek moet uitstap en met daardie man op die wit plastiekstoel gaan praat. Jy weet mos hoe alle vooroordele verdwyn as jy begin praat, as jy ’n kykie in ’n mens se lewe kry.
Daar sit hy in sy wit hemp en driekwart-chinobroek, dié-kant sy wasgoed op ’n tou. Agter sy kop staan op die sinkplaatbedekte venster geskrywe: Happy people till we die.
Maar ons bestuurder sal nie stop nie, ek sal nie uitklim nie.
In die middestad ry ons verby die ou Barbican-woonstel-blok, half Deco-, half Art Nouveau-styl. In enige ander stad sou dit die kroon van woonstelblokke wees; nou is die hele onderste vloer rou toegepleister. Toegang verbode.
Ek leun uit en neem ’n grou, oorbeligte foto van die Ou Poskantoor, sy bekende horlosie uitgegrawe, plastieklinte al wat wapper om sy hoogtoring. (Hoe die hel steel jy so ’n groot horlosie?)
My twee vriende vertel hoe hulle eenkeer na ’n woonstelblok kom kyk het met die oog op belegging. Hand voor die mond en neus moes hulle die trappe klim, teen die oorweldigende reuk van ontlasting.
In die middel van die gebou is al die vullis gestort. Daar was ’n soort rooster waarvolgens dié of daardie woonstelbewoner dit om die week sou uitskraap om weggevat te word. ’n Twee-slaapkamerwoonstel is verdeel in sewe kleiner wooneenhede, die elektrisiteit- en watervoorsiening het lankal gevou.
Hulle het besluit om nie te koop nie.
Terug in die noordelike voorstede, agter ’n baie hoë muur, drink ons droë sjampanje met niks om te vier behalwe lewensbehoud nie.
“Uitasem” is die woord wat by my opkom. Daardie outjie in sy rooi polohemp in Abelstraat, Hillbrow, het gedink ons is wit voyeurs en hy’s reg.
Die Angolees gebore skrywer Simão Kikamba het eenkeer, toe hy die eerste keer uit Sentraal-Afrika in Johannesburg aangekom het, in ’n onderhoud gesê hy was verstom dat so ’n stad in Afrika kan bestaan.
Die blink stad met sy manjifieke lughawe, waar al die verkeersligte werk, waar die lug vergeleke met dié van Kinshasa en Luanda suiwer is, waar die huise soos poskaarte uit Spanje en Nederland lyk, waar ’n rooi kolletjie op ’n kraan lopende, warm water beteken.
(Ek vermoed Kikamba het van die warmwaterkrane by die O.R. Tambo- internasionale lughawe gepraat.)
Doodeerlik, deur my oë is dit moeilik om verby die volslae verval van die Johannesburgse middestad te kyk. Die onomkeerbaarheid daarvan. Ek weet ook nie hoe dit moet wees om daar te leef asof dit beter is as waar jy vandaan kom nie.
Ek dink ook nie Simão Kikamba weet regtig of dit beter is nie. Anders sou hy nie die volgende motto voor in sy roman geplaas het nie. Dit kom van die groot Afrika-skrywer Chinua Achebe, en dit lui so: Agter op ’n trok sit ’n man. Op pad. Hy kyk agtertoe, verkeerde kant toe. Hy kan sien waarvandaan hy kom, maar hy’t g’n idee waarheen hy gaan nie.
*
Die tweede keer begelei Jonas Maphalla my deur die stad. Onnodig positief is hy hoegenaamd nie. Ook nie negatief nie.
Jonas wérk die stad en daarom werk die stad vir hom. Hy ken die groter stad van Johannesburg soos sy agterplaas.
Van Woolworths in Parktown-Noord (waar hy soms vars koljander vir ’n kliënt gaan haal) tot Diepkloof in Soweto; van Rosettenville, Benoni en Brakpan en terug na die hart van die middestad toe: Selby, Rissik, Loveday, Webber; of verder wes na die Bismallah-restaurant in Fordsburg waar hy vir ’n ander kliënt ’n breyani-wegneemete moet gaan haal.
Dieper as net die plekke en paaie ken hy die stad. Jonas laat my Johannesburg deur sy oë en hart sien. En dit lyk glad nie sleg nie.
Ons is op pad na die 2010 Soccer City-stadion aan die rand van Soweto. ’n Vaartbelynde kalbas vir 2010 se Wêreldbeker-sokkertoernooi. Johannesburg gesuit en getie.
Jonas bestuur rats en waaksaam. Hy weet waar elke spoed-kamera is én watter nog aktief is. Hy wys vir my die een op Jan Smutslaan wat flenters geskiet en intussen weer geïnstalleer is.
Onthou maar: Eers as jy die kennisgewing van jou onbetaalde
