te hou? Of is ’n oorlog in Europa onvermydelik? En indien ’n oorlog uitbreek, waar gaan die Hertzog/Smuts-regering staan? Sal die klomp Smelters van Hertzogiete en Bloedsappe weer uitmekaar bars?
Toe, op 1 September 1939, hoor hulle die aand oor die draadloos dat Duitsland Pole binnegeval het. In Die Transvaler lees hulle die volgende dag dat daar ’n breuk kan kom tussen Hertzog en Smuts.
Maar eintlik raak die oorlog hulle nie werklik nie. Hertzog word verslaan, Smuts word die nuwe eerste minister. Diegene wat wil gaan veg, sluit aan en vertrek noorde toe – hulle word Rooilussies genoem, omdat hulle so ’n dieprooi lussie aan hulle epoulette moet dra. Maar dit was nie die Bosveld se mense nie. Die oorlog is ver, in Noord-Afrika, in Duitsland en Frankryk en Engeland, in Italië en in Pole, aan die ander kant van die wêreld.
Baie belangriker in 1939, in haar matriekjaar, is die gesprekke wat sy voer met haar maats.
* * *
“Ek wil ’n joernalis word, ek het besluit,” sê Annabel een oggend voor skool. “My pa het gesê dis reg so, ek gaan volgende jaar Tukkies toe.”
“ ’n Joernalis?” vra Christine onseker.
“Ja, Christine, wat in die koerante skryf, jy weet?” sê Annabel en rol haar oë boontoe. Dan draai sy na Lettie. “Wat gaan jy volgende jaar doen?”
“Medies,” antwoord Lettie dadelik, “seker maar by Wits, dis waar my pa ook geswôt het.”
“Wits! Dis ’n Engelse universiteit!” roep Annabel uit. “En ek weet nie of dit ’n goeie beroep is vir ’n vrou nie, dis so … mannetjiesrig.” Annabel haal haar skouers op. “Alhoewel, dit sal seker by jou pas.”
“Ek dink Lettie sal ’n puik dokter wees, sy is slim genoeg en sal haar pasiënte liefdevol hanteer,” troef Klara beslis.
Annabel trek haar booggeplukte wenkbroue skepties op en draai na Christine. “En jy, Christine, wat gaan jy swôt?”
“Ek weet nie.” Christine bly ’n oomblik stil. “Ek wil eintlik ook met siek mense werk, hulle help.”
“Moenie laf wees nie,” sê Annabel dadelik, “jy kon nie eens die Voortrekkers se noodhulpkursus doen nie!”
Toe hulle klas toe stap, sien Lettie hoe sit Klara haar hand ’n oomblik lank op Christine se skouer. Ek wens so Klara kon ook my beste maat wees, dink Lettie stil. En ek wens ek kon ook Pretoria Universiteit toe gaan, ook omdat … ja, De Wet daar is. Maar haar pa glo dat Wits die beste mediese fakulteit het, en Lettie glo haar pa weet die beste.
In die volgende jaar, 1940, word die oorlog totaal oorskadu deur haar nuwe leefruimte: die stad, die universiteit, die koshuislewe, die Engelse kultuur en sienswyses wat aan alles kleef. Lettie voel ontuis, heeltemal uit plek – maar dan weer, sy weet nie of sy al ooit werklik êrens ingepas het nie.
Die klasse geniet sy wel, dis interessant, stimulerend, sy vind die werk maklik om te verstaan en te leer. “Maar ons het nog niks geleer wat direk op medies van toepassing is nie,” sê Lettie toe sy die Paasvakansie vir die eerste keer huis toe gaan.
“Dit sal nog kom, wag maar,” lag haar pa.
“Het jy al die aandrok gedra wat ons gekoop het?” vra haar ma gretig.
“Nee, Mamma, die eerstejaars kon nog nie eintlik na funksies toe gaan nie,” vind Lettie ’n verskoning.
Later in die jaar hoor Lettie dat Gerbrand weg is noorde toe, Oos-Afrika toe. Sy is nie baie verbaas om dit te hoor nie – Gerbrand was altyd vreemd en baie wild. Dit is die eerste mens wat sy ken wat ’n Rooilussie geword het. O ja, en mister Ismail, die ou Indiër met die lang, wit baard en lang, wit oorrok, se oudste kleinseun is ook weg oorlog toe – maar dit tel nie, hulle is Mohammedane, hulle is ’n ander dam se ganse. Die oorlog raak haar steeds nie.
Die draadloos is wel vol oorlogspraatjies, ook die koerante, die lamppale, selfs die bioskope. In die koshuisgange en tussen klasse deur word die oorlog druk bespreek – byna almal op Wits het ’n pa of ’n broer of ’n kêrel wat weg is noorde toe.
“Hier is waaragtig seker twee maal soveel girls as guys op varsity,” sê Carol-Ann, Lettie se kamermaat. “Ek weet nie waar ons partners moet kry vir die spring ball nie.”
Ek wens daar was nie so iets soos ’n end-term ball of ’n spring ball nie, dink Lettie stil.
Daardie nag droom sy dat De Wet haar kom haal vir die lentebal. Droomvaag sweef sy oor die dansbaan met haar blinknuwe aandrok aan, die droom los op in die donker nagure.
Die aand van die spring ball sit Lettie in haar kamer en studeer. Haar blink aandrok wat haar ma aan die begin van die jaar vir haar by miss Pronk se winkel gekoop het, hang steeds onaangeraak in die kas.
* * *
Gedurende die Oktobervakansie van haar eerste jaar ontmoet Lettie die eerste keer vir Henk. Klara het hom saamgebring van universiteit af.
“Is hy jou kêrel?” vra Lettie toe sy en Klara ’n rukkie alleen in die kombuis is. Annabel het op die stoep by die mansmense bly sit, sy is nie ’n koffiemaker nie.
“Ja, wel, seker, ja,” sê Klara effens vaag.
“Maar … is jy verlief op hom?” vra Lettie. Henk is ’n aantreklike man, lank – maar nie heeltemal so lank soos De Wet nie – met ligte hare en grysblou oë. Hy dra ’n bril en hy praat met ’n bekoorlike Kaapse uitspraak.
“Ek weet nie, ek dink so,” antwoord Klara en gooi die kookwater oor die koffiemoer in die koffiesak. “Lettie, ek weet nie regtig hoe voel verlief wees nie.”
“Maak hy sulke vlinders op jou maag?” vra Lettie. Want, ten spyte van alles, bly die vlinders opfladder elke keer as De Wet met haar praat.
“Vlinders?” Klara dink ernstig. “Nee, nie eintlik nie. Net … so half … warm, in my hart.”
“O, goed,” weifel Lettie, “dit kan dalk ook werk.”
Maar die vakansie bestaan nie werklik uit Henk of Klara en Christine of die aande om die eettafel saam met haar ouers nie. Die vakansie bestaan uit daardie een aand se kuier op die Fouries se plaas, almal om die groot etenstafel, speelkaarte in die hand, koffie en beskuit op Klara se ma se witgestyfde tafeldoek. Sy en Henk en De Wet trek die lootjies vir die A-span.
“A-span, my voet!” roep Annabel uit. “Ons speel julle in een ronde onder die tafel in!”
“Nooit gesien nie, juffrou Grootmond,” lag De Wet gemaklik. “Lettie is in ons span, daar’s nie een van julle meisietjies wat eers amper kan kers vashou by haar nie. En dan is ons nog twéé mansmense ook in die span – arme ou Boelie sit alleen opgeskeep met jou en Klara én Christine!” De Wet se lyf straal die prettigheid uit, sy groen oë dans van plesier.
“En ek is klaar so sleg met kaartspeel,” sê Christine effens benoud.
“Ons gaan julle eet soos ’n mielie,” poets De Wet hulle span se ego skitterblink. “Lettie, jy is ons spankaptein, speel die eerste kaart!”
Hoe verder hulle voorloop, hoe meer uitgelate raak De Wet – hy knipoog vir Lettie as sy ’n slim kaart speel en fluit deur sy tande as sy die ander span troef.
