Hier het die eerste ou vissers ’n sukkelbestaan gevoer; hulle smiddae in die duine ingegrawe met ’n halfbottel soetwyn, op die uitkyk vir hardervis wat agter die bamboes rys. Uitgeroei en hul nette gestel en uitgetrek op die wal. Die mandjies vis opgedra huis toe, waar die vroue moes help sout en inryg en ophang. Kreef gevang, eers met bakkies rondom die baai, later al verder met kotters tot bo in Honneklip en Portnollis.
Toe, tydens die Tweede Wêreldoorlog, was daar ’n aanvraag nie net vir kreef nie, maar vir ingemaakte vis. Daar het fabrieke opgegaan, trolskuite is gebou, die pelagiese vis is met beursnette gevang. ’n Tydperk van voorspoed het aangebreek: garages en winkels het in die middedorp opgerys, Friedmans se afdelingswinkel en ’n norring kleiner besighede, die kafee en biosaal, kerksaaltjie en sekondêre skool en biblioteek. Die tennisbane is nog dieselfde, maar onlangs is daar ’n kliniek gebou, met langsaan ’n tweeverdiepinghuis vir die nuwe jong dokter. Mense wat van die hand tot die mond gelewe het, het skielik geld in hul sakke.
Toe die skippers welvarend word en in die Bodorp begin bou – party huise glad weelderig, die stoepe toegemaak met glas teen die suidewind – was dit net die Frosts wat bly woon het in die lang huis bokant die fabriek. Omdat dit gerieflik is vir Frost, die bestuurder, dat hy van sy voorstoep af die bedrywigheid in die hawe kan dophou.
En Jas, wat volhou dat hy goed bly waar hy is; hy soek nie mense wat oor sy heining kom hang nie. En hy maak graag band los anderkant die mond, waar die goewermentsveld begin. Al spook dit ook daar, flap ’n gedoente soos ’n volstruis sy vlerke agter die rietpolle sodat hy een aand in aller yl met sy broek in sy hand agter sy eie houthoop moes kom sit.
Sy losstaande huisie in die oudorp is nader aan die vlei geleë, ’n historiese landmerk uit ’n byna vergange era, een met die sandduine en biesiepolle waar die vryers hulle saans ingegrawe het. As die duine maar kon praat, sou hulle boweal die name van Auret Nagel en Vilna Frost kon uitroep.
Helena wriemel haar tone in die sand toe sy aan Vilna dink, haar beste maatjie van baie jare, haar boesemvriendin. Vilna die voorperd, drie jaar ouer, vol streke, Helena soos ’n skaduwee op haar hakskene. Later vyfde wiel aan die wa toe Vilna na kêrels begin kyk het. Toe Auret Nagel in die prentjie gekom het, toe hulle as nooi en kêrel beskou is: ’n spogpaar as daar al ooit een was. By tye ’n skreiende onpaar. Vilna, die dogter van Frost, ’n fladderende rooi dollie aan ’n bokstang, wat dartel en lok, vasslaan en inkatrol.
Dit was soos ’n matinee, elke naweek ’n afsonderlike aflewering waarna almal uitgesien het, met ongereelde onderbrekings wanneer Vilna nie opdaag nie. Eers hoërskool en toe universiteit toe gestuur, en vakansies oor die water. Dan het almal die asem opgehou. Later gelate aanvaar dat Frost se dogter en Auret nooit tot trou sou kom nie. Dit het die meisies hoop gegee, opnuut hul flikkers laat gooi.
Op Auret, die agtermekaar jongkêrel agter Friedmans se toonbank, was die dogters destyds almal ’n bietjie verlief. En hy, nie mak nie, het saamgespeel en rondgeflankeer tussen hulle. Net nie met haar nie, Helena Burger, omdat sy Vilna te goed geken het.
Auret Nagel is die laaste man na wie Helena sal kyk, al bied hulle hom op ’n goue skinkbord aan: ’n Volleminkbaaier, en ’n visserman, en tweedehands daarby. Haar visier het sy toe al ’n bietjie hoër gestel.
Cora skuif die mandjie stopgoed eenkant toe waarmee sy onder die boom sit. Sy het maar alleen geëet toe Helena nie uitkom nie. “Voel jy nou beter? Kom sit aan.” Sy skep op, smoorvis en witrys en koue karringmelk.
“Slaap Pa nog?”
“Nee, hy is af skuit toe. Die kok sal hom seker iets te ete gee. Die vraag is of hy dit sal eet. Ek pak maar sy mandjie.”
“Ek is jammer, Ma. Ek weet nie hoekom ek en Pa mekaar altyd so verkeerd verstaan nie. Maar hy is so opsetlik dwars. Ek het nie kom moeilikheid soek nie, ek wil net regverdigheid hê. Ons kan nie vir Boetie net so los nie. Hy is nog pure kind, Pa sal hom breek.”
“Met jou pa moet jy jou tyd reg kies. Moenie aan hom torring as hy moeg van die see af kom nie. Ek het gemeen om weer met meneer Frost te gaan praat. Of met Auret.”
“Auret Nagel? Van wanneer af?” rek Helena haar oë.
“Dis die mense vir wie hy nog luister. Op sy manier.”
“Maar nie vir ons nie! Ma bly glad te veel stil, en bekommer Ma dan siek.”
“My kind, hoe moet dit lyk as ons al twee raas?”
“Maar dis so onredelik. Pa het Ma van alles ontneem en . . .”
“Ek het genoeg, ek kom niks kort nie.”
Helena maak haar oë toe. Een donkerblou pakkie en hoed, bypassende skoene. Vir Nagmaal en begrafnisse. Fatsoenlik, soos dit ’n arm mens betaam.
“Maar die topskipper kan tog seker beter bekostig?” Helena se stem klim ’n oktaaf te hoog.
“Seker, maar hy dink aan die skraps tye,” antwoord Cora gedwee. “Jy weet nie hoe swaar jou pa as kind gekry het nie. Hulle was arm; daar was nie ’n vader in die huis nie, hulle het gebrek gely. Nou maak hy voorsiening. Dat ek nie soos sy oorlede ma . . .”
Sy vou die stukkie gebakte vis in botterpapier toe en sit dit bo-op die brood in die mandjie. “Kom, Hillie,” gebruik sy die troetelnaam, “vat gou en gaan bring sy seekos weg. En sommer droë sokkies vir hom en Boetie.”
Boetie is haar lieflingkind, haar enigste aanspraak vandat Helena uit die huis is. Wie se voete sy snags gaan toemaak as hy hom oopskop. Oor wie sy wonder óf en wat hy eet, sodat diep kommerstrepe in haar gesig keep.
II
Die vissermanne staan in groepies bymekaar, party gretig om uit te gaan, ander half onwillig. Die skippers hou raad. Waar loop soek hulle vanaand die vis? Hoe lyk die weer?
Een van die oudstes het sy mond tuit gemaak soos ’n tregter en blaas ’n slag ghoe-ghoe voor hom uit. Toe daar ’n wasemrigheid voor hom bly hang, voorspel hy: daar kom ’n bank toemis aan. Dis wat die manne wil hoor. Daar is altyd ’n paar wat rede soek om terug te draai. As die wind effens te hard waai, kom maak hulle vas.
Party was vanoggend teen die witstrand op met die jeep, maar het nie juis tekens gewaar nie. Nêrens ’n voël teen die wal nie.
“Hoe lyk dit, Auret, daar sit nou al snags ’n stukkie maan,” waag een. Met volmaan wanneer die water nie vuur nie, lê die skuite ’n paar dae op.
Auret Nagel het ’n ongelukkige week gehad. Eers probleme met die masjien, en Vrydagnag was die vis in die klip en het hy sy net fyngeskeur. Hulle moes net daar optel en huis toe kom, en het die hele naweek sit en lap en skeure toeryg.
Hy hou hom doof vir sy crew wat onderlangs murmureer. Hy is ewe moeg as hulle, maar as hy kan uithou, kan hulle ook. Hy het klaar besluit. “Die maan kom eers vieruur uit, daar is oorgenoeg donkerte. As dit lyk na hoe, kan ’n mens altyd Bobaai toe loop.” Daar het die manne die vorige week bietjies-bietjies sardyn gevang.
Hy kan nie bekostig om die weer te lê en kyk nie. End van die week staan al wat crewman is bakhand, dan moet hy uitbetaal. “Ek dink ek sal maar so ’n draai loop, wat. Dalk steek iemand êrens ’n vaart uit.”
In die Bobaai loop rondfletter? So praat ’n man wat niks het om hom by die huis te hou nie. Wat nie ’n nooi het nie, en as hy een het, nie weet waar sy rondloop nie.
Auret haak sy stewels oor
