nie op daardie oomblik opmerk nie: “Hillie van ou Jas. Vanmôre voor die hotel afgeklim net toe Jas die buik vol vis insleep. Jy moes hom vanmiddag op die muur gehoor het; hy het glad op die skuit kom slaap. As ek hom ken, sal daar nie juis ’n kalf geslag word nie.”
Auret blaas sy asem uit. Dan is dít hoe sy nou lyk: ligrooi hare, lang bene. Hy weet maar alte goed van die struweling tussen Jas en sy dogter. Moeilike ou man, en die meisiekind glo ’n kruis.
Hy onthou haar uit die dae toe sy kaalvoet saam met Vilna Frost rondgehang het in die winkel en op die strand. Maar sy is toe hoërskool en kollege toe, agter die Frost-kinders aan geleerd loop word, om vol aanstellings terug te kom. Vaagweg onthou hy hoe sy Boetie skoolvakansies halfpad deur ’n skiet-skop-en-donnerprent aan sy arm gevat en feitlik weggesleep het huis toe.
Ou Jas se voorsate stam uit die Dene, sterk mense, en so taai dat hulle bars. Sy ma was ’n Nimb met so ’n kop hare. Deurmekaargemaak met die Burres is hulle ’n nasie op hul eie. Helena is ’n nooi wat hy hom voorgeneem het om nog eendag te vry, maar hy het nooit die kans gekry nie.
Die net is gelaai. “Jis, kêrels,” sê Auret toe hy sy voet oor die rondereel sit en aan boord kom, “gaan na dat alles reg is. Water en olie? Is die toue gekuil?”
Hy gaan tik die barometer. Dit het ’n nommer geval, maar die middag is mooi. ’n Pienk dag, sê die vissers. Die moontlikheid van mis is daar, maar dis nie meer die dae toe hulle met lanterntjies aan maspale gesukkel het nie. Jy het jou radio en DF, en deesdae die eggolood. En almal ken die kus.
Jas is reeds by die passasie uit toe Auret die stuur vat. Arme ou man, dink hy vlugtig. Hy het nou eenmaal ’n swak plek vir die ou bokker, al is hy ook so dwars soos ’n deur. Die ou sal wel later gal braak oor die dogter se dinge.
Die bakkie sleep ’n skuimstreep aan ’n kort tou agter die skuit aan. Agter by die kombuis koek die manne saam om koffie te drink. Hulle gee vir die skipper deur die luik aan. Hy vat ’n sluk. “Ek gaan nou kop toe. Sê as jy iets op die echo merk.”
Hy gee die stuur vir die wielman en klouter oor die toue tot voor op die punt, vat met sy een hand die geroeste takelwerk vas en kyk wyd uit oor die see. Hy fynkam die kus met sy oë, soek of daar nie iewers ’n malgas val, ’n withalsduiker duik of robbe in die wal werk nie. Of hy nie ’n swart kol gewaar wanneer ’n stuk vis rys nie.
Die skemerte verdiep. Die donker rol oor die oop see aan, en een ná die ander verskyn die sterre. Toe hy nog niks gewaar nie, gaan hy terug na die stuurkajuit en skakel op ’n ander band in, probeer die skuite verder teen die kus op roep, vroetel met die knoppe. Hy verander ’n slag van koers, sy oog heeltyd op die eggolood. Sien g’n teken van vis nie.
Dit word laat. Die manne het een vir een gaan bonks vat, reg vir uitspring as hy roep. Die kok bring vir hom toebroodjies en koffie. Dan is hy weer alleen; hy en die kompas, die radio en diep onder in die masjienkamer die polsing van die enjin.
Daar is nagte wanneer die vis ver en skaars is en Auret voor van die kop af in die swart water sit en tuur dat sy lewe soos ’n film voor hom verbyrol. Dan is hy weer die kortbroekseun van verarmde boeremense wat ’n lewe op Vollemink kom soek het.
Sy skoolgaan is onderbreek toe sy pa hom as sestienjarige aan Friedman verhuur het as toonbankklerk. Dis nadat hy etlike jare lank soggens voor skool op die fiets gespring en bestellings geneem het by die vaste kliënte, en smiddae afgelewer het. Buitenstyd het hy net gesteek en harders getrek en kreef gevang.
Maar al die tyd had hy sy oog op die trollers, waar hy meer sou verdien. Wanneer ’n skuit ’n man kortgekom het en die vis nie ver was nie, het hy die nag site gevang en gesorg dat hy die volgende oggend weer betyds by die winkel was. Snags het hy nie saam met die manne in die bonks gelê nie, maar voor by die skipper gesit en uit hul ondervinding geleer van vis. Hoe dit in die water vertoon, watter soort vis dit is, hoe dik die skool is, watter kant toe dit loop, hoe die net gegooi moet word om die kol toe te maak.
Veral van ou Jas, die nors en stugge man wat min praat, en as hy die slag sy mond oopmaak, vloek, het hy alles van die see te wete gekom. Van visvang en kreef ook, maar veral van vis. Jas het van die kop af gejag, heelnag deur, en eers wanneer hulle met ’n vol vrag huis toe loop ’n rukkie gaan skuinslê. Maar kort duskant die baai, as hulle in die jobbel kom, staan hy op en stuur self deur die passasie.
Auret is feitlik agter die winkeltoonbank uitgehaal en skipper gemaak. Toe hy die boodskap kry dat Frost hom wil sien, het sy broek letterlik gebewe. Frost is bekend daarvoor dat hy ’n werksman, goed of sleg, die dood op die lyf kan jaag. Hy het vreesaanjaend gelyk agter die lessenaar so groot soos die eiland toe hy daardie oggend Auret se lewe vir hom oplepel van sy vulletjiedag af.
“Ek sien jy is ’n kêrel wat nie omgee vir werk nie. Sulke mense gee ons graag ’n kans. By Friedman sal jy nooit verder as hoofklerk kom nie.” Frost maak hom toe ’n aanbod wat hy geglo het hy nie maklik weer sal kry nie. Hy word skipper op een van die fabriekskuite, die Lorelei.
Sy ma was oorstelp, bly om sy onthalwe. “Jy verdien dit, Auret. God seën die kind wat na sy ouers omsien.”
Hy het sedert sy pa se dood ná ’n beroerte die verantwoordelikheid vir sy ma op hom geneem. Maar nie altyd genoeg gedoen nie, moes hy erken. Hy het sy kop laat sak, skuldig oor hy nie meer kon bekostig nie. Hy het toe al ’n noi aangehou, en Vilna was ’n duur meisie. Wat haar oë raakgesien het, moes sy hê: ’n armband, oorkrabbertjies, stringe duur krale. Hy moes soms ’n kar huur en haar uitneem na ’n dans op ’n ander dorp. ’n Donker pak laat maak en ’n wit borshemp koop.
Aanvanklik was sy groot vrees met die Lorelei dat hy nie vis sou vang nie. Hy was dankbaar vir die vertroue wat in hom gestel word, maar alles hang daarvan af hoeveel vis hy vang. En hy het geweet hy het nie genoeg ondervinding nie.
Toe Frost sien hy twyfel, gee hy hom dié raad: “Gaan praat met Jas. Dis hy wat jou aanbeveel het, jou hemelhoog geprys het.” Hy gluur Auret dreigend van onder swaar wenkbroue aan. “Sê vir hom ek donner hom as jy kak droogmaak,” praat hy vissermantaal.
En wat antwoord Jas? “Gaan vra hom liewer of hy weet jy vry agter sy rug na daardie Vilna-meisiekind van hom. Dan kyk ons wie donner vir wie.”
“Nee, oom!” skrik Auret.
“Jy dink niemand sien jou nie, nè? Maar hier is mense wat niks anders te doen het as om van die duine af te spioeneer nie. Jy probeer hard, maar jy het dit nie in jou om skelm genoeg te wees nie. Vollemink is klein en die vissie groot. Pasop!”
Meer het die ou nie gesê nie, maar die sluwe kyk in sy klein blou ogies het ’n onrus in Auret laat roer.
Van Vilna Frost was hy knaend bewus vandat sy met spikkelbruin oë onder ’n swart gordyntjie na hom geloer het wanneer hy as winkeljongetjie aan hul agterdeur kom klop en die swart boekie oor die onderdeur aangee.
Met dieselfde oë het sy later sy beskeie ouerhuis verken wanneer sy Vrydae saam met mevrou Frost ’n sjokoladekoek en beskuit kom koop het wat sy ma as byverdienste gebak het. En as niemand kyk nie, ’n skelm vinger deur die karamelversiersel getrek en afgelek het. Die toonbeeld van maagdelikheid staan sy later op die werktafel in die voorhuis wanneer die nate van ’n halfklaar rok aan haar vormlose dogtertjielyf afgesteek word en sy ma, die modemaakster van Vollemink, some invou om die benerige knieë. ’n Fees vir sy vyftienjarige oë.
Smiddae het sy saam met die skoolkinders by die winkel aangekom om lekkergoed te koop. Deur comic-boekies geblaai. Saam met daardie wildewragtig van Jas wawiele op die strand gemaak, hul rokke ingesteek in hul blou bloemerpype. Saam met die honde ver verby die mond gehardloop en swerms meeue
