slaapkamer met ’n dubbelbed en selfs portrette van ’n vrou en kinders op ’n bedkassie. “My familie woon in Rondebosch, waarheen ek naweke gaan. Ek bly hier omdat dit gerieflik is.” Heel terloops voeg hy by: “Jou eerste plig is om soggens my bed op te maak.”
Dit was so onverwags dat sy nie ’n woord kon uitkry nie. Met die herinnering aan meneer Zietsman se oë agter sy bril en die geweldige neus, en die vertoiingde elmboë van mister Allen se baadjiemoue, is sy daar weg.
“Ek sal dit nie doen nie. Ek maak nie eens my pa se slaapkamer aan die kant nie, mevrou!” het sy teenoor die koshuismatrone uitgebars.
Die vrou, ’n weduwee met volwasse kinders, het haar bekommerd aangehoor. “Nee, kind, natuurlik doen jy dit nie. Jy doen niks van dié aard nie, dis ongehoord, oneties. Soek vir jou ’n ander werk.”
Die kollege sou binnekort sluit. Waar kry sy op kort kennisgewing werk? Of verblyf? Of moet sy druipstert teruggaan Vollemink toe, daar ’n joppie gaan soek, sy, Helena Burger met die handelsdiploma?
Haastig begin fynkam sy die advertensiekolomme, tot iets haar oog tref: Dokter Felix Venter van Grenspan in die Vrystaat soek ’n ontvangsdame vir sy spreekkamer. Dringend.
Sonder om ’n idee te hê waar die plek geleë is, gaan pos sy dieselfde aand haar aansoek.
Dit word byna onmiddellik met ’n telefoonoproep bevestig, en daarna skriftelik. ’n Tjek vir haar reiskaartjie is ingesluit. Op die Vrystaatse platteland wantrou mense mekaar nog nie, hulle sluit moontlik nie eens hul deure nie.
Hul eie kombuisdeur het net ’n werwel. Dis in elk geval so oud dat dit oopgetrap kan word, as daar ooit ’n sleutel was.
So goed moontlik het Helena die nuwe verwikkelinge aan haar ma verduidelik, alles ten aanhore van ant Tiek, van wie se telefoon hulle altyd gebruik maak. Sy het haar geskaam om weer eens geld te moet vra om die eerste maand in die vreemde te oorleef.
Tien pond het na ’n fortuin geklink, en sy was spyt dat haar ma nogeens die spit moes afbyt. Sê vir Pa ek sal elke oortjie terugbetaal, Ma, het sy in haar dankiesê-briefie belowe.
Hoofstuk 1
DESEMBER 1951
Die treinreis deur die Karoo na die Vrystaat was ongoddelik warm. Tot Helena se ontsteltenis begin haar neus bloei, iets wat nogal van tyd tot tyd in die Bolandse somers gebeur het. Sodat matrone ’n yslike bos sleutels agter haar nek moes insteek, en eenmaal ’n beker yskoue water in haar gesig uitgeskiet het. Op Bloemfontein, waar sy moes oorstap, het ’n vriendelike kruier haar op die nippertjie in die wagkamer kom roep en op die trein gehelp.
Haar gesig is so vaal soos ’n uitgebleikte seespons toe sy haar bestemming bereik, en toe sy op die ordinêre stasietjie ’n flou glimlaggie uitforseer, voel sy ’n koorsblaar in die hoek van haar mond brand.
Sy word ontmoet deur ’n hoogswanger vrou.
“Jy weet nie hoe betyds jy is nie, juffrou Burger,” groet Anneke Venter toe sy die groen stasiewa in rat sit en wegtrek. “Anders sou jy Felix dalk in die spreekkamer moes help met die bevalling.”
“Bevalling?” Helena klink vir haarself soos die papegaai op die hotelstoep wat die vloekende drinkers na-aap. “Maar hoe kan ek? Ek . . . ek weet niks van sulke dinge af nie. Dis ’n misverstand, ek’s nie opgelei as . . . verpleegster nie.”
Paniek laat haar stotter, en haar angs vererger toe sy agterkom hoe ernstig die situasie werklik is. Die Venters sit op hete kole, dis hul tweede baba dié. Die eerste het hulle amper verloor toe die plasenta losgekom en die kind byna weens ’n suurstoftekort versmoor het.
“Ons is nou voorbereid, en as die eerste waarskuwing daar is . . .” Anneke byt op haar onderlip toe sy in ’n grondstraat in ’n woonbuurt bokant die stasie opdraai en in die oprit stilhou, “. . . moet ons so gou as moontlik by die hospitaal kom.”
Dokter Venter, ’n valerige man met ’n snor en hare wat al min word, wag hulle in. Sy ligblou oë is moeg. Amper soos ’n seeman s’n wat ’n week lank sonder slaap moes klaarkom, dink Helena. Op sy arm hou hy ’n dogtertjie van ongeveer agtien maande.
Asof hy ’n robuuste jong meisie met fris arms en bloesende wange verwag het in plaas van die effe senuweeagtige, witgebloeide rooikop, kyk hy ondersoekend na Helena. Steek dan sy hand uit. “Juffou Burger!” Maar dis na Anneke dat hy besorgd kyk. “Alles wel, ounooi?”
’n Opgeskote oppasstertjie, Siena, kom neem die dogtertjie by hom, en dokter Felix dra self Helena se tasse na haar kamer aan die end van ’n kort gangetjie. Die kamer het ’n eie badkamer.
“Dis waar jy slaap, as jy nie beswaar het om in te woon nie. Losies is maar ’n kwessie, die hotel is propvol: personeel van die landboukoöperasie en bank en poskantoor en handelshuis,” noem hy op. “Ons het sommer aangeneem . . .”
Vir Helena lyk dit piekfyn, en sy glimlag verlig teenoor die vriendelike swart vrou, Mieta, wat ’n skinkbord met tee sitkamer toe bring. Net om daarna baie jonk en onbevoeg te voel toe Felix onder die teedrinkery opmerk: “Ons is baie bly om op sulke kort kennisgewing iemand te kon kry. Jy help ons uit ’n penarie, nie net in die spreekkamer nie, waar Anneke tot vanoggend nog aan diens was. Ons sou tydelik iemand in haar plek gekry het, ’n ouerige dame, wat toe op die nippertjie kop uitgetrek het. Maar sy het jou seker vertel van die baba.”
Anneke moes na regte al in die hospitaal gewees het, as dit nie vir Koekoe was nie. “Ons maak onder uiterste omstandighede kind groot, in ’n boks in die spreekkamer as dit moet. Ons het beplan om haar desnoods saam te neem as dit in die dag gebeur, hoewel dit moeilik sal wees as my vrou begin kraam op pad. In die nag sal ek dit nie waag nie.”
Hy druk ’n soentjie op die kleintjie se hare. “Ek weet dis baie gevra, maar ons sal dit waardeer as jy na haar sal omsien as dit so moet gebeur. Raak dit vir jou te veel, kan jy altyd vir Mieta roep, of vir Siena. Hulle weet alles.”
Die geneesheer wat blykbaar alles veil het vir sy medemens, wat enige tyd van die dag of nag tot hul diens is, het alle vertroue in sy medemens. Ook in Helena, wat net kan knik.
“Jy sal seker die steenkoolstof wil afspoel?” Anneke het tot dusver haar man die praatwerk laat doen. Sy sit ongemaklik agteroor met haar hande op haar buik, ’n aantreklike, donker vrou met kort swart hare en diep kringe onder haar oë, en ’n vermoeienis wat Helena dadelik van haar eie laat vergeet. “Mieta, ons moet maar vroeg eet en in die bed kom.” Sy hou haar hand uit dat Felix haar ophelp uit die stoel en saam kamer toe stap.
Kort daarna is daar ’n geskarrel van kaal voete in die gang soos daar badwater ingedra word. “In dié opsig is ons nog primitief en word daar ’n donkie gestook,” maak Felix verskoning.
Helena wonder wat hy daarvan sal dink as hy moet hoor hulle het glad nie ’n badkamer tuis nie, dat die sinkbad tot voor die stoof in die kombuis gedra word. Op die riettuin voor die agterdeur uitgekeer en in die mik van die manatok opgehang word.
Anneke bly in die kamer, Koekoe kom in haar stoeltjie vir aandete. Die oppasstertjie voer haar. “Laat my probeer,” bied Helena aan. Net om oor die ergste vreemdheid te kom.
Felix herken dit as angstigheid. “Sy is maklik,” stel hy Helena gerus.
Daar is dan ook geen teken van onwennigheid nie, die kleintjie eet haar groente en melkpoeding op. Maar asof sy iets aanvoel, steek sy haar arms na haar
