Kersfees ná die oorlog. Ek het my eerste Kersboom gesien, versier met ornamente uit houtskaafsels gemaak, wit kerse en bessies. Al was dit staangemaak op ’n afgebreekte standbeeld naby die Brandenburg Tor, was dit die mooiste iets wat ek nog aanskou het.
“Dis die warmste Kersfees wat ek kan onthou,” sê onkel Willi daardie Kersoggend. “Kom ek neem julle na die Weinachtsmarkt – die eerste een in ses jaar.”
Daar was ’n mallemeule met perdjies, en warm pretzels en kastaiings in klein pakkies, en Mutti het my hand styf vasgehou. Sy het sigarette geruil vir ’n wolserp vir onkel Willi, ’n paar bruin steweltjies vir my en ’n lipstif vir haar. Sy het snaaks gelyk met haar skelrooi lippe en moeë oë, maar ek het nie vir haar gesê nie.
En toe, kort ná Weinacht, kom die koue Siberiese winde uit die ooste oor Berlyn. Sneeu val en ’n nuwe stryd begin: die een om warm te bly. Daar word vuisgeslaan oor steenkool.
“Kyk, Mutti, iemand het ’n brief hier op die venster geplak. Hulle sê hulle het warm jasse in ruil vir steenkool. Kan ons nie vir onkel Willi ’n jas kry nie?”
“Waar het jy geleer lees?”
“By onkel Willi.”
Sy huil.
Ek kan nie eens onthou of ons toe die jas gekry het nie. Maar ek kan die koue onthou.
Ek en Werner moet skool toe. Dis ’n ou gebou sonder krag, sonder kos, dikwels sonder skryfgoed of boeke. Ek haat dit: die vroeg opstaan, die styfgetrekte vlegsels, die mure wat my vasdruk en wegvat uit die lewe, die vervelige lesse. Die koue.
“Maar ek móét haar slaan, Willi, sy het al weer weggebly uit die skool! Sy is onmoontlik stout – wag net tot ek om die draai is, dan hardloop sy weg na die vliegveld toe. Hoe gaan ek haar groot kry?”
Deur die hotelkamer se venster kom al ’n grou oggendskemering. Skielik klink die gedreun van ’n enjin op, seker ’n kragopwekker. ’n Vriendelike geluid. Soos die klank van die vliegtuigmotore wat bykans ’n jaar lank Berlyn se lugruim gevul het.
Ek was te klein om te verstaan wat dit beteken toe die Russiese soldate die paaie uit Berlyn toemaak, maar onkel Willi het gesê dit veroorsaak dat ons nie kos of steenkool uit die Weste kon kry nie. Ons sou almal stadig sterwe. Nie óns nie, het ek en Werner gesweer.
Die Amerikaners en Britte kom tot ons redding met ’n vliegtuigdiens om kos in te bring. Hulle land elke paar minute op Tempelhoflughawe, laai poeiereiers en aartappels en versoeter en melk vir babas en kos vir diere en saad en klein boompies af. Die eens gevreesde geluid van vliegtuie word iets wat ons vertel van mense wat omgee. Juis die mense wat ons verslaan het, sorg nou dat ons nie vernietig word nie.
Ek en Werner was deel van ’n groep kinders by die lughawe toe ’n vlieënier ’n paar stokkies kougom, toegedraai in sy sakdoek soos ’n klein valskerm, uitgooi. Hy belowe om nog te bring as ons dit sal verdeel sonder om daaroor te baklei. En hy hét! Rosyntjies, lekkergoed, suigstokkies. Die Rosinenbombers.
In my gedagtes is ek weer langs die aanloopbaan, herken ek aan die manier waarop die vliegtuig duik dat dit hý is, onkel Sjokola. Ons waai en waai en skree vir hom. Dan val die wit valskermpies soos skoenlappers uit die lug, elkeen vasgemaak aan ’n pakkie rosyne of ’n sjokoladeblokkie.
Van die eerste keer dat ek die kougom raak gevang het, het die vlieënier my uitgesoek. My met sy kamera afgeneem en die volgende keer die foto kom wys. My naam geroep en twee ekstra lekkers in my hand gedruk.
Ek het so half begin dink hy behoort aan my. Onkel Sjokola is jonk en mooi en sterk en sy hande is ferm om my skouers en hy lag vir my. “Du must kommen home mit ich … I mean, with me, mich!” Op sy snaakse Engelse manier sê hy ek is ein sehr schöne Mädchen, en ek wens en wens hy kan my pa word.
Daar is baie kinders sonder pa’s in Berlyn. Sommige, soos Werner, kan sy pa goed onthou, maar ek het nooit eens my pa geken nie. Ek wonder hoe dit sal wees om ’n pa te hê.
“How alt you bist?” vra ek die vlieënier op my beste Engels.
’n Jaar ouer as Mutti! Snags droom ek hulle trou, en hoe hy vir ons sorg.
Eendag sleep ek haar saam na die vliegveld. Die skrik in sy oë kan hy nie wegsteek nie, en vir die eerste keer sien ek Mutti deur ’n ander se oë: witgebleikte hare, lippe te rooi, klere te styf, oë gierig op die plak sjokolade in sy hand. Ek het eers later begryp dat my verwilderde weghardloop uit skaamte gespruit het.
Ek wonder of hy nog leef, die vlieënierheld van so baie van my kleintyddrome … Wat my raakgesien het, my laat glo het ek is uniek. Maar wat my ook bewus gemaak het van die klasseverskil tussen mense.
Uit die grasdak net bokant die deur kruip ’n akkedissie, stadig, sy visier op ’n spinnekop gestel. Buite klink stemme op, en die akkedis verdwyn toe daar ’n klop aan die deur is.
“Jambo, memsaab,” groet ’n mooi vrou met ’n skinkbord koffie.
Ek skuif regop teen die kussings. Sy trek die gordyn oop. Die sonlig skitter op die blare van die boom buite my venster.
“Dit het baie gereën gisteraand, of hoe?”
Sy lag. “Jy het vir ons reën gebring; in hierdie droë wêreld is dit altyd ’n seën. Ek dink jy het die maajabu – good magic.”
Ek hou daarvan: good magic.
Met my tas gepak, drink ek ’n laaste koppie koffie op die hotel se stoep.
“Jambo,” glimlag ’n vrou toegedraai in ’n swart-en-groen lap, ’n kleintjie op haar rug vasgemaak, grasbesem in die hand. Selde het ek al ’n model so elegant oor ’n loopplank sien beweeg soos hierdie vrou oor die nat gras.
“Wait, hapana, bitte!” span ek al die tale in om haar te keer.
So natuurlik asof sy al jare lank poseer, klim sy in my lens in. Elke beeld is beter as die vorige en toe ek weer gaan sit, is my koffie koud.
Hoe geborge voel so ’n kind nie? Heeldag klop haar hart teenaan haar ma se lyf, heeldag is daar deur die porieë en die fyn senuwees onder die oppervlak vel-teen-vel-kontak. Is dit dieselfde veiligheid wat ’n ongebore kind in die ma se uterus ervaar?
Sinne uit Mutti se dagboek flits voor my geestesoog: Hoe kan ek met myself saamleef? Ek het jou nie beskerm nie. Jy, so klein en onskuldig, kon nie op my staatmaak nie. Wat gaan eendag op my grafsteen staan? “Sy kon nie haar kind oppas nie.”
Ja, Mutti, jy kon nie. Met jou selfbeheptheid ná Rozl se verdwyning het jy vergeet om my te beskerm. Van geborgenheid het ek geleer by onkel Willi, van staatmaak by Werner, van oppas by myself.
Want jy, Mutti, het vir alle praktiese doeleindes verdwyn in daardie herfsdae net voor my tiende verjaardag.
Ek was te klein om te verstaan dat die oorwinnaars besluit het om Berlyn in vier te verdeel ná die oorlog, en dat ons in die deel gebly het wat deur die Russe geadministreer sou word. Ek het nie geweet dat die drie Westerse oorheersers se gebied saamgesnoer is in een Duitsland nie, die Federale Republiek van Duitsland. Of dat die Sowjetunie in 1949 die Deutsche Demokratische Republik uitgeroep het nie, waarvan Oos-Berlyn – ons Berlyn – die hoofstad was.
Wat wel vir my baie belangrik was, was my pa. Ek wou weet van hom: hoe hy gelyk het, wat vir hom snaaks was, watse gewoontes ek
