toe kom Omi terug Duitsland toe met jou? En trou weer?”
“Ja. Ernst Mandel was die enigste pa wat ek geken het.”
Op hoërskool het ek ’n stuk daaroor geskryf vir ’n geskiedenisopstel. Die onderwyser het my goeie punte bederf deur my ná klas terug te hou en te waarsku dat ek liewer nie daaroor moet praat dat ek vreemde bloed in my are het nie. Verdammt.
Daardie vreemde bloed in my are, daardie Afrikagene in my DNS, het bly spook. Van altyd af was my grootste wens om te gaan kyk waar my oupa vandaan kom. Die donker geheime opgesluit in die woord A-f-r-i-k-a wou ek oopsluit.
Was dit nie vir Gardi se versoek nie, het ek dalk nooit die sleutel in my hand geneem nie.
Hier in die land van my voorvader is daar herkenning. Ek verwonder my oor die landskap; die stede vervul my meestal met afgryse. Die rykdom van diere en vreemde kulture is verstommend, maar so ook die skreiende armoede en oorbevolking.
Ook in my gees het ek die reis dualisties beleef. Enersyds het ek my oopgemaak om elke sensasie te ervaar; andersyds het ek met ’n skok besef dat ek steeds nie na Veruschka wil luister en my verlede konfronteer nie. ’n Filmrolletjie wat nie ontwikkel word nie.
Gaan ek die antwoorde kry as ek terug is in Berlyn en my dosyne rolle film ontwikkel? Sal ek dán weet of dit oeroue herinneringe is, ’n bewustheid van my voorgeskiedenis, of die verskrikking van my eie binnereis?
Carl Jung het, toe hy in die 1920’s hier was, verklaar dat die veld en die bos se ongereptheid ’n helende ervaring was.
Nee. Van heling kan ek nog nie praat nie.
Ek bly ’n halwe mens.
Die ander helfte is van my weggeneem toe ek skaars ouer was as Mutti toe haar pa dood is. The absence of presence. Die afwesigheid van die aanwesigheid van my tweelingsussie het my ganse lewe met grys skakerings van skuldgevoel ingekleur. Hoe kon ek treur oor iemand wat ek skaars kon onthou? Hoe kon ek meeding om my ma se liefde met iemand wat nie bestaan nie?
Ek was klein toe Rozl weggeraak het, maar die storie is so dikwels vertel dat ek nie kan onderskei tussen wat ek self onthou en wat ek gehoor het nie.
Mutti het in die jaar net voor die oorlog begin het, verlief geraak op ’n student: Mannfred Wolff, ’n skraal, ernstige man met donker hare en oë. Sy was agtien en hy was twintig.
Haar ouers het haar verbied om hom te sien. “Jode is verboten. Kyk maar om jou rond wat gebeur met die Jode. Hulle mag nie meer motor bestuur nie, mag nie boeke koop nie, mag nie in sekere strate verskyn nie. Liewe aarde, Marianne, jy stel ons in gevaar deur jou vriendskap met hierdie mannetjie!”
Maar sy het nie geluister nie.
In Junie 1939 verander alles. Mannfred word in die middel van die nag deur die Gestapo weggevat. Mutti word na ’n tante in Grünwald gestuur, uit vrees dat sy ook gearresteer sal word. Voor die maand om is, weet sy sy is swanger. Maar voordat sy iemand kon vertel, word haar ouers gearresteer as “Jodevriende”.
Sy het eendag vertel hoe koud sy gekry het daardie winter van 1939. Het die yslaag wat ek altyd in haar aangevoel het in daardie maande in haar binneste gestol? Het sy gehuil toe die dokter vir haar sê sy het ’n tweeling? Het sy ons vergelyk: toontjies, vingers, oortjies? Die een blond soos sy, die ander een donker, met die pa se bruin oë.
Het sy vooraf ons name uitgedink, geoefen op haar tong, neergeskryf in sierskrif? Rozalinde met die blou oë en Gretchen met die effense haakneus. Het sy gedurende haar swangerskap gewonder of sy Mannfred se van moet aanneem as minagting van die Nazi-beleid teenoor die Jode? Wat het haar laat besluit om ons onder haar eie van te laat registreer?
Sy het teruggetrek Berlyn toe en as ’n verpleegstershulp gaan werk by ’n hospitaal, waar daar iemand was wat na haar twee dogtertjies kon kyk. Sy het ’n woonstel gekry in Behrensstrasse, naby Willi Schroeder se fotografiewinkel.
Rozl en ek het albei masels gekry, albei in die hospitaal beland. ’n Dokter het na ons kom kyk.
“’n Tweeling met verskillende kleur oë?” het hy gevra.
“Tweelinge is mos nie almal identies nie,” het Mutti geantwoord.
“Dalk kan ek probeer om hulle meer identies te maak?” het hy met ’n vreemde glimlag gesê.
Hoeveel keer het ek nie dié woorde gehoor wat Mutti so ontstel het nie … Het sy iets in sy oë gelees? Het dokter Mengele vermoed daar is Joodse bloed in ons are?
Mutti wou ons dadelik huis toe neem, maar Rozl se koors was nog te hoog, het die verpleegster aan diens gesê. Toe vat sy net vir my saam met haar.
Toe sy ’n paar uur later by Rozl se bed kom, was dit leeg. Dokter Mengele het haar gevat – Auschwitz toe. Vir die verpleegster gevra waar Marianne Mandel bly, want hy wil die ander een ook kom haal.
Van die paniek wat gevolg het, weet ek net uit die vertelling. Mutti het nooit weer teruggegaan na haar werk by die hospitaal nie. Sy het dieselfde dag nog al ons besittings gepak en ’n kamer by onkel Willi gehuur. Weke lank is ek daar binne gehou.
My kind is weg, krap Mutti in haar swart boek waarin sy daagliks geskryf het. Lieber Gott, warum? Warum? Hoe kan ek bly lewe sonder my klein Rozl? Ek kan Gretchen se gekerm nie verduur nie. Ek druk my ore toe, maar Rozl bly in my kop huil.
Ek het geleer om nie te huil nie.
Eers ná vyf-en-twintig jaar het ’n sielkundige die begrip “oorlewingskuld” aan my verduidelik. Die een wat bly lewe se ewige skuld oor hy nie ook dood is nie.
“Jambo, memsaab. Time for dinner.” Die mooi jong man se tande glim wit in sy mond.
Ek stap saam met hom. In die skemering gesels voëls in die bome en snork ’n bok iewers naby. Die geur van rook en grond en ou blare hang in die lug. Ek adem dit diep in my longe in asof dit al die holtes moet vol maak op hierdie aand in Afrika.
Ek wil terugkom. Sodra ek terug is in Berlyn, gaan ek na my dagboek kyk en die nommer bel wat ek by Wilderness Tours gekry het. Ek gaan hoor of die lodge met die mooi naam Ngaro Sero wat John Barklin bou al klaar is, en ’n bespreking maak.
Ná aandete sit ek eers lank op die stoep, voordat ek bed toe gaan. Dis bedompig warm en ek veg lank met die laken en kussings.
In my slaap hoor ek ’n vliegtuig. Die gedreun kom al nader. Harder en harder. Dun skreegeluide eindig met ’n harde slag. Ek wil stik in die stof. Dis pikdonker. Benoud. Warm. Ek kan nie beweeg nie. Iemand hou my vas.
Ek veg. Ek moet uit! Vir Rozl gaan soek. Rozl is nog daar in die hoë wit bed. Die bomme gaan op haar val! Rozl gaan doodbrand. Sy sal dink ek het haar vergeet. Los my!
Verstrengel tussen lakens en muskietnet skrik ek wakker, natgesweet en uitasem. Ontsteld. Die droom was te werklik.
Buite rammel donderweer en ek ruik die naderende reën op die wind wat die gordyne laat bol. Iets brand. Bewerig trek ek die gordyn weg en sien ’n rooi vuurstreep wat oor die veld aankruip soos ’n gloeiwurm. Waarheen vlug ek as dit tot hier kom?
’n Weerligstraal wys ’n boom wat ’n vlammedood sterf. ’n Geweldige donderslag volg binne sekondes.
Dan neem Gretchen Schmidt oor. Ek voel in die
