Tewie nou saans die koei melk, en hy kom jou by my siel so laat dat ek al twee maal self veld toe moes stap om vir Blommetjie te gaan haal. En so kan dit nie aangaan nie. Ek meen te sê, wat te erg is, is nou darem te erg …”
In dié trant gesels mevrou De Beer nog ’n hele rukkie en dit is byna teetyd toe sy eindelik vertrek. Johan stap daarna na die personeelkamer waar hy die res van sy personeel vra om ’n oomblikkie te versuim voordat hulle gaan tee drink.
Terwyl hy vir hulle wag, dink hy weer aan die jong meisietjie wat met ’n vasberade mondjie en verlangende oë letterlik en figuurlik die sonskyn uit haar lewe gesluit het as gevolg van ’n hopeloos verdraaide pligsbesef. En aan ’n jong seuntjie met ’n sproetgesiggie wie se oë soos twee sterre glinster as hy een van die klubrakette in sy hand vasvat en die tennisbal agterna sit met ’n geesdrif en ’n konsentrasie wat seker ’n beter doel waardig is; en wat smiddae vroeg huis toe gestuur moet word sodat hy die koei kan gaan melk. Nou ja, dink hy, so word ’n mens gestaal, voorberei vir die lewe wat baie maal vir hom lyk asof dit meer stampe en stote het om uit te deel as liefkosings.
“H’m. Ek hoor Ma De Beer was vanmôre hier,” sê Abie Greef die oomblik toe hy die personeelkamer binnekom waar hulle almal op hom staan en wag. “Hoe lyk jy dan vir my so ’n bietjie bedees, meneer De Kock? Ek hoop julle het nie handgemeen geraak nie?” vra hy kamtig besorg.
Johan se aantreklike glimlag verhelder sy gesig.
“Nee, so erg was dit nie. Maar julle moet asseblief almal onthou dat Mattheus smiddae vroeg genoeg huis toe moet gaan om die koei te gaan haal en te melk. Mevrou De Beer moes al twee keer self die koei gaan haal en soos dit my voorkom, gaan die spaanders waai as sy dit ’n derde maal moet doen.”
“Die spaanders het seker al klaar gewaai,” sê Abie. “Ek verstaan dat Ma De Beer vroeër dae elke week ’n besemstok gekoop het. G’n wonder ook dat Pa De Beer later soos ’n groot speld verdwyn het en nooit weer sy verskyning gemaak het nie.”
“En mevrou De Beer is seker ook maar dank vader bly om van hom ontslae te wees,” voeg Annie warm by. “Jy vergeet om te sê dat sy nog die ou slegte dronklap moes kos gee ook …”
“Nee, so skinder ek nie van my medemens nie,” sê Abie vroom.
“En wat noem jy die insinuasies in verband met die besemstok?”
“Dis geskiedenis. Een van die oorsake van die Groot Trek,” korswel hy tot groot vermaak van die res.
Toe hulle tot bedaring kom, met Annie heeltemal in die minderheid, sê Johan sober: “Buiten Tewie het ek nog iets op my hart. Ek sal gou praat, julle is seker dors ná die hewige argument van so pas. Dis oor Maria Gerber. As haar werk in die komende weke tekens van verslapping toon, slaan tog asseblief geen ag daarop nie. Veral nie ’n woord van kritiek nie. En as sy smiddae by die tennisbane aankom, kyk tog dat sy inval saam met die ander kinders en die middag geniet.”
Meneer Du Pré kyk Johan vreemd aan.
“Moet die twee dan noodwendig saamgaan, meneer De Kock? Ek bedoel Maria se verskyning op die tennisbaan en ’n verslapping in haar werk?”
“Ek dink so, meneer Du Pré.”
Abie Greef sê ongelowig: “Ek glo dit nie. Maria sal elke middag kan tennis speel en ek is seker haar werk sal nie die minste tekens van verslapping toon nie. Sy is een van die slimste meisies wat ek nog teëgekom het.”
Johan skud sy kop. Dit sal Maria help as hy sy kollegas so ’n bietjie voorberei vir wat gaan kom. “Nee, meneer Greef, jy maak ’n fout. Maria is al jare lank besig om almal om die bos te lei. Sy is maar ’n doodgewone meisietjie met ’n doodgewone intelligensie, maar sy besit ’n ysterwil en ’n kapasiteit vir werk soos ek nog maar selde teëgekom het. En jare lank al is sy besig om haar kragte heeltemal te ooreis. Ek dink sy is vinnig op pad na ’n algehele ineenstorting as ons haar nie nou help nie. Al glo julle my dus nie vandag nie, voldoen asseblief aan my versoek. Ons kan later weer daaroor praat. En kyk tog ook dat Tewie ’n paar lekker stelle tennis kry voor hy die koei moet gaan melk. Kom ons gaan drink nou tee!”
“Watter kaf praat die man,” sê meneer Nieuwenhuys smalend aan Annie en meneer Kriek toe hulle drie voor uit stap. “Ons werk al jare lank met Maria en ken haar deur en deur en nou wil hy, ’n vreemdeling, vir ons kom sê Maria is so, en sy is nie so nie, en ons moet so met haar maak. Weer ’n klomp sielkundige bog wat hy hier op ons kinders wil kom toepas in plaas daarvan om hulle met hul werk te laat aangaan.”
“Maar wat nou as die vreemdeling reg is, Nieuwenhuys? Miskien kan hy met nuwe oë iets sien wat ons almal al so lank in die gesig gestaar het dat ons geen waarde meer daaraan heg nie,” sê meneer Kriek ernstig.
Meneer Nieuwenhuys trek minagtend sy bolip op, maar praat nie verder nie. Annie stap swyend langs hulle en dink wat ’n skande dit sal wees as die vreemdeling tog reg is.
“En toe, waar bly julle vandag?” wil Kobie weet by hul aankoms. “Almal op skool gesit?”
“Al hul geld op die verkeerde perd verwed volgens hul gesigte,” merk meneer Lubbe, die hoof van die laerskool, op.
“Nee,” sug Abie swaar, “dis maar net Ma De Beer wat kom kuier het.”
Ma De Beer was in die laerskool ook goed bekend en die skaterlag wat op Abie se woorde gevolg het, het die lug meteens laat opklaar.
’n Paar dae later is Johan in die openbare biblioteek besig om boeke uit te soek.
By sy aankoms op Saailaagte was dit een van die dinge waardeur hy baie aangenaam verras is: die mooi, moderne biblioteek waar die vernaamste dagblaaie van die land en die gewildste tydskrifte van die dag te vinde was, die jongste romans en ander moderne boeke sowel as die volledige werke van die ou, erkende skrywers – dié boeke wat met die verloop van die jare niks van hul bekoring prysgee nie. Wie ook al verantwoordelik was vir die keuse van die boeke wat hier op die rakke pryk, was goed belese, onbekrompe, deeglik op hoogte van sake wat betref die letterkundige wêreld, en het alle eer van hul werk.
Nog ’n pluimpie vir Ben Pienaar en sy medestadsraadslede. Oral op die dorpie is tekens van hul versiende, vooruitstrewende beleid sigbaar. Net sy skool het nie in die vooruitgang gedeel nie. Neem nou sy skoolbiblioteek. Dit is so karig toegerus, so betreurenswaardig, so ontoereikend dat niemand die moed het om dit as ’n biblioteek te bestempel nie. Nooit het hy kon droom dat hy kinders in so ’n toestand van geestesverwaarlosing sou aantref as hier op Saailaagte nie. En hoe moet hy die kinders leer sonder behoorlike toerusting, hoe moet ’n mens ’n leeslus by hulle wek sonder boeke?
Soos gewoonlik is dit maar weer die minderbevoorregte kind wat daaronder ly, nie kinders soos Andries en Francis nie – en daar is nog ’n paar in sy skool, maar hulle is maar ’n handjie vol – wat jare lank reeds toegang het tot die biblioteek en pragtig gebruik maak daarvan onder die verstandige leiding van hul ouers. Nee, dit is die groot meerderheid van sy skoolkinders wat die skool vroeg verlaat, en vir wie daar ná ’n saai, kleurlose skoollewe wat hulle met ongeveinsde dankbaarheid vaarwel sê, dan maar weer ’n lewe van geestelike armoede en gebrek wag.
Maar dis een van die eerste dinge wat hy gaan regmaak sodra hy die nodige fondse het. Die skoolkermis gaan nou aan die begin van die tweede kwartaal gehou word, as die ouers maar net sy saak goedgesind is en saamwerk. Sonder hul hulp en steun kan hy tog niks tot stand bring nie. Maar hy het vertroue in sy medemens, en sy toekomsplanne berus stewig en vas op hul welwillende samewerking.
Hy is net klaar en begin al so kuier-kuier langs die rye boeke deur toe stap toe Kobie
