Brief uit Suid-Afrika – Mei 1993
Watter skrikwekkende April was dit nie in die ry angsaanjaende maande wat mekaar hier steeds bloediger opvolg! En hoe bedrieglik in teenstelling daarmee die skoonheid van die herfsgeworde stad rondom my. Die lug is helderder as in enige ander jaargety. As ek soggens deur my venster kyk, lê die berg swartblou voor die skoon najaarswolke. Hoor ek die voëls in die hoë bome, ruik ek die eendagmooi wat pers aan die heg trompetter, vlam die kleure van die wingerde.
Op 24 April sterf Oliver Tambo, algemene voorsitter van die ANC. Een week ná Andries Treurnicht, leier van die Konserwatiewe Party. Veertien dae ná die sluipmoord op Chris Hani, die Kommunis. Op die neënde dag is Tambo se begrafnis. Maar dis asof selfs die oproerigstes nie meer entoesiasme oor het vir rumoer nie. In Johannesburg verloop die teraardebestelling, want so waardig soos dié woord was dit ook, sonder insidente.
Witmense, angstiger nog ná die geweld wat Hani se begrafnis ontketen het, bekyk verwonderd die statige gebeurtenis wat lewend oor die televisie gebeeldsend word – soos van nog geen ander swart man in die geskiedenis van die land nie. Ontdaan dat swart emosie so digby hul eie kan staan. Skares wat op die dakke van geboue sit of die stowwerige strate belyn, juig wild as die doodkis onder die nou bekende geel, groen en swart vlag van die ANC verbykom.
Daar is gloeiende huldebetuigings, veral van buitelandse regerings. Nelson Mandela, openlik bewoë, verwys na Tambo as sy broer. “Soos jy ons geleer het, my broer, sal ons vrede bring in hierdie gefolterde land. Soos jy ons voorgegaan het, sal ons vryheid bring vir die onderdruktes en bevryding vir die onderdrukkers. Soos jy gevra het, sal ons die opsie van ’n vreedsame oplossing vir ons probleme steeds verdedig …”
In Khayelitsha lei Winnie Mandela vuis in die lug die militante jeug in stampende dreunsang. “Kill the farmer! Kill the boer!”
Laataand kyk ek na ’n televisieonderhoud met ’n wyse man. Credo Mutwa.
“And your message to APLA, sir?” Ek merk dat die jong onderhoudvoerder effens sweterig in sy hare is. Ons lewe in vermoeiende dae.
Die wyse man sug diep. Tog kom daar ’n glinstering in die oë agter die dik brilglase. “You say you love this land, my brothers? How do you make love to a woman if you have a porcupine quill in your penis …?”
In die Verre Noorde sê Wit Wolf Barend Strydom dat die Australiese televisienetwerk hom verkeerd geïnterpreteer het. Hulle het hom aangehaal as sou hy gesê het dat hy weer swartes sou doodskiet as hy die kans kry. Inteendeel. Hy is toegewy aan vreedsame onderhandelinge wat moet lei tot ’n politieke oplossing wat sal toesien dat die Boererepublieke weer herstel word …
In Pretoria vra ’n sigbaar vermoeide F.W. de Klerk namens die regering verskoning vir die Apartheidsjare.
In Oos-Londen se High Gate Hotel bars vier gemaskerde manne met AK47’s Saterdagaand kwart voor tien die kroeg binne waar manne vreedsaam ’n laataand-biertjie drink, skiet vyf mense koelbloedig dood en verwond sewe ander ernstig.
Ek het Johannesburg toe gevlieg om Tambo se begrafnis by te woon. Van die foto’s wat ek daar geneem het, het ek drie kom vergroot. Drie swart-en-wit foto’s. Ek het dit vir ’n vriendin gegee, ’n Afrikaanse vrou. Sy het dit op haar kaggelrak geplaas en vir baie aande ’n kers daarlangs laat brand.
Een is van die massa roubeklaers, ry op ry. Baie van hulle met plakkate waarop die waardige gelaat van die ontslape leier verskyn. Een daarvan weliswaar onderstebo. Jong gesigte, ou gesigte, mans, vroue, kinders; met musse en hoedjies, kopdoeke en brille. Eendragtig bymekaar. ’n Vreemd roerende eendragtigheid wat nie beangstigend inwerk nie.
Die ander foto is van Nelson Mandela. Hande seënend omhoog voor ’n bos mikrofone, vaderlik laggend, teen die onskerp agtergrond van derduisende juigende volgelinge. ’n Ou man met witgeworde hare, onberispelike snyerspak, rooi angelier in die knoopsgat. Die aggressor wat sewe en twintig jaar ter wille van die veiligheid van die dierbare land in ’n hok gehou is. “Ons sal vryheid bring vir die onderdruktes en bevryding vir die onderdrukkers.”
Dié woorde bly my om die een of ander rede by.
Die derde foto is van ’n swart pa met ’n klein seuntjie aan die hand. Die man volg die grootse verrigtinge sigbaar aangedaan, wolmus eerbiedig op die bors gedruk. Die kind se oë is op sy pa, mondjie vraend oop. Op sy T-hemp ’n lewensgrootte afbeelding van Tambo.
In die Boland word die jaar ongekweld soos in 1937 vir Van Wyk Louw weer ryp in goue akkerblare. En die witter lug word daglank deurspoel deur die nuwe wind en klare son. In die Kaap val die blare steeds stilweg in die rookvaal bosse van Tokai.
God, wat ’n land!
Sy sit met skoolwerk in haar studeerkamer toe Pieter laatmiddag by haar aankom. Sy herken die geluid van sy motor en gaan na die woonkamer toe hy homself by die voordeur inlaat.
Hy sien daar so bleek en vermoeid uit dat sy skrik, maar sy keer dit versigtig uit haar stem weg.
“Haai,” sê sy en soen hom, “jy’s yskoud. Kom drink eers bietjie koffie.”
“Ek het nie tyd nie. Daar’s ’n moerse klomp werk wat ek van die kantoor af huis toe gebring het. Ek soek net my wasgoed, daar’s nie meer ’n skoon hemp in my kas nie.”
“Ag nee, kom sit eers ’n bietjie, man. Ek was in elk geval op pad om koffie te gaan maak,” jok sy.
“Moenie lieg nie, Ma’tjie,” sê hy moeg. Maar hy kom saam met haar kombuis toe en gaan op een van die toonbankstoeltjies sit, voete om die sporte. Soos toe hy kind was en van die skool af gekom het.
Terwyl sy water in die koffiemasjien afmeet, kyk sy hoe hy sy bril afhaal en oor sy oë vee. Hy gaap en ril koulik.
“Hoekom het jy nie ’n trui aan nie?” vra sy.
“Oor ek nie koud kry nie.”
“Het jy vanmiddag geëet?”
“Ek het nie tyd gehad nie. Daar was ’n verslag wat ek moes klaarmaak.”
“Pieter, jou gesondheid gaan dit nie hou nie, hoor vir my.”
“Ek hoor vir jou. Wat kry ek, koffie of ’n preek?”
Sy sug. “Hoe gaan dit by die werk?”
“Rof.”
Sy gee sy koffie vir hom aan. “Vertel my.”
Hy roer in sy koppie en kyk nie na haar nie. “Dis moeilik om vir iemand te verduidelik wat geen idee het waaroor dit gaan nie.”
Sy bly seergemaak stil en hy kyk op. “Ek het net nie genoeg energie om dit uit te lê nie. Die mense skree vir huise, die kontrakteurs druk jou vir spesifikasies, die ingenieurs bel op vir besonderhede, die minister se sekretaris wil statistieke hê, maar van bo af kom nie één donnerse antwoord nie.”
“Hoekom nie?” vra sy verontwaardig.
“Oor niemand weet hoe dit ná die verkiesing gaan lyk nie. Almal panic.”
Dis ’n oomblik so stil in die kombuis dat hulle die yskas se ingewande hoor rommel.
“En jy?” vra sy sag.
“Ek
