glimlag tevrede. Dis vir haar mooi en waar woorde wat Lina nou sê. Maar sy sê met ’n skouerophaling: “Ag, moenie laf wees nie.” In werklikheid stem sy natuurlik volkome saam met Lina. Sy wat Saartjie is, is slimmer as daardie boekwurm van ’n Matilda Nielsen.
“Ons moenie net aan ons eie lewens dink as ons kla oor die lewe wat so moeilik is nie,” sê Saartjie ’n paar oomblikke later en sy vee met die agterkant van haar hand ’n krul van haar voorkop af weg.
“Waaraan moet ons dan nóg dink?” vra Anna.
“Ons moet dink aan die res van die mensdom – aan al die ellende en rampe in die res van die wêreld.
“Dink maar net aan die arme Indiërkindertjies,” sê Saartjie sugtend en loer vlugtig om te sien of haar twee vriendinne dit doen.
Anna is die een wat die verwagte vraag vra: “Wat se Indiërkindertjies?”
“Die outjies wat daar in Indië langs die Ganges woon. Julle weet mos van die Ganges-rivier?”
Albei knik. Hulle was nog nooit daar nie, maar hulle het al van die Ganges gehoor. Hulle ken mos hulle aardrykskunde.
“Wel,” sê Saartjie, “ek het in ’n tydskrif gelees duisende der duisende kinders daar vergaan van honger, want die rivier het afgekom, julle weet, en al hul kos is weggespoel en nou word daar oor die hele wêreld gekollekteer om die arme bloedjies te help . . . Ek het gedink miskien moet ons ook probeer om so ’n handjie by te sit.”
Moedeloos staar Saartjie voor haar uit. Sy dink aan hoe moeilik die ou lewe is. Sy en haar maats moet elkeen vir Apie van hul geld gee. Matilda Nielsen gaan haar waarskynlik uitstof en eerste in die klas staan – en die Ganges-rivier het sy oewers oorstroom en die mense se kos weggespoel.
Die drie maats se toebroodjies is klaar geëet.
“Kom ons gaan speel,” stel Anna voor.
“Top,” sê Saartjie.
“Top!” sê Lina.
Hulle hardloop na ’n hoek van die speelterrein waar ’n paar skoolmaats met ’n tennisbal speel. Saartjie, ’n uitstekende atleet, se bruingebrande bene vlieg oor die aarde. Haar krulhare waai in die wind. Sy kom ’n goeie paar treë voor haar maats daar aan.
Die moeilike ou lewe is vergete. Laggend en opgeruimd klink die sorgelose, helder meisiestemme aan die een kant van die skoolgrond.
Ná pouse sit die kinders weer stil in die klas en werk. Saartjie kyk ingedagte na ’n leerder wat ’n entjie verder in die ry langs hare sit. Die meisie is lank en skraal gebou. Sy dra ’n groot bril. Haar naam is Matilda Nielsen.
Die Drie Muskiete hou nie van Matilda nie. Sy is, soos Saartjie sê, “sommer ’n klikbek en ’n witvoetjiesoeker”. Sy sal enigiets doen om in die onderwysers se goeie boekies te kom. Die personeel hou nogal van Matilda, maar nie die kinders nie.
Saartjie is bekommerd oor die eksamenuitslae. Sy weet natuurlik voor haar siel sy sal nie te vrot doen nie. Maar wat haar onrustig maak, is die moontlikheid dat sy nie vanjaar soos al die vorige jare eerste sal staan nie.
Sy wens sy het ook so hard soos Matilda gewerk en haar feitlik dag en nag in haar skoolboeke verdiep. Dan sou sy nie nou so bekommerd gewees het nie. Maar sy het glad nie hard gewerk nie. Sy het te veel middae by die swembad deurgebring.
Saartjie sug en met ’n tipiese gebaar gebruik sy die agterkant van haar hand om ’n krul van haar voorkop af weg te stoot. Sy hoop maar vir die beste.
Uiteintlik breek die laaste periode aan.
Juffrou Minnaar tel die lys met die uitslae op en maak effens keel skoon. Sy loer oor haar knypbrilletjie na die leerders wat tjoepstil is.
“En nou,” kom haar krakerige stem, “het die dag van afrekening uiteindelik aangebreek. Baie van julle het mos gedink julle sit hier op die skoolbanke vir julle gesondheid.”
Ongemaklik kyk die kinders na mekaar. Net agter Lina Rens sit ’n groot, frisgeboude seun met ’n sproetgesig. In ’n growwe stem brom hy: “Ek’s in my kanon. Ek is heel laaste in die klas.”
Hy mompel egter só hard dat die hele klas hom duidelik hoor. Selfs die onderwyseres glimlag effens.
“Nee, Lodewyk,” sê sy vir die seun, “jy het my nogal aangenaam verras. Jy het baie beter gevaar as wat ek verwag het.”
Die seun met die ongekamde boskasie gee ’n harde sug van verligting en sê laggend vir sy maats langs en agter hom: “Pêre, ek is nie onnosel nie! Volgende jaar is ek ’n hoërskooltjommie.”
Almal lag en wens hom geluk.
“Ja-nee,” sê Lodewyk le Fras de Waal vir wie die kinders Galpil noem, “ek sê altyd ’n perd moet weet wanneer die werk druk en dan moet hy wegval en werk.”
“Stil nou,” maan die onderwyseres en die klas kom tot bedaring. Galpil is die enigste een wat nou lekker agteroor sit met ’n breë glimlag op sy sproetgesig.
“Laat ek julle almal van julle lyding verlos,” sê die onderwyseres nou. “Ek het maar ’n grappie gemaak toe ek netnou gepraat het van die dag van afrekening wat aangebreek het. Julle het oor die algemeen mooi gewerk. Daar is egter ’n paar van wie ek meer verwag het, want ek weet hulle kon beter gevaar het as hulle harder gewerk het.”
Dit voel vir Saartjie asof die onderwyseres reguit na haar toe kyk.
“Ek glo nie dis nodig om meer as die eerste tien klasposisies vir julle te gee nie,” gaan die juffrou aan, “want dié wat laer as tiende gekom het, stel seker nie veel in hul klasposisies belang nie.”
Galpil brom dat hy en sy maats glad nie oor sulke goeters bekommerd is nie, solank hulle net nie heel laaste staan nie.
’n Klomp meisies maak hom stil. Hulle stel wél belang.
Juffrou Minnaar loer oor haar bril na die papier in haar hand.
“Hier kom dit,” sug Saartjie sag.
“Ek hou vir jou duim vas,” sê Anna langs haar.
“Nie ek nie,” fluister Lina, “want ek weet mos dis onnodig. ’n Armsalige skepsel soos Matilda sal jou nooit kan uitstof nie.”
Anna hou duim vas. Saartjie ook. Sy wil so graag daardie horlosie hê wat haar pa haar belowe het as sy weer eerste staan.
“Die leerder wat bo uitgekom het,” sê juffrou Minnaar, “het ’n gemiddeld van 83 persent behaal. Dit is goed, maar ek het nogtans beter van haar verwag. Die een wat tweede gekom het, is kort op haar hakke met 81 persent. Hierdie twee is ’n hele paar persentasiepunte voor die ander.”
Die spanning in die klas kan duidelik aangevoel word.
“Hoekom sê sy nou nie net wie eerste is nie?” fluister Lina. Saartjie haal amper nie asem nie. Onder die bank is haar duime styf in haar vuiste vasgeklem.
“Die leerder wat eerste staan,” kondig juffrou Minnaar aan en kyk glimlaggend na die klas wat so gretig luister, “is Saartjie
