Verwey kyk peinsend. Wil hy iets sê? Iets wat hy moeilik vind om te sê? Ek wag, terwyl hy ’n klompie kaarte van die lessenaar optel en hulle gelyk skud. Hy kyk nie op nie. Ek wag. Ek voel die aarseling by hom aan.
“Die losprys vir die lewe van ’n man is sy rykdom, maar die arme hoor geen dreigement nie,” haal hy ingedagte aan. Ek wag. Was dit ’n afwysing of ’n uitnodiging tot ’n gesprek?
Ons werk ’n rukkie in stilte voort. Vanoggend luister ons na madrigale van Monteverdi. Twee manstemme sing “In Mentre vaga angioletta” oor die mirakel van die liefde. ’n Ekstatiese verstrengeling van stemme. Die musiek maak my effens terneergedruk. “O mirakel, mirakel, mirakel,” sing die mans. Ek wonder wat Theo van hierdie ekstatiese besinging van die liefde vind. Ek kyk onderlangs na hom. Hy gee geen blyke van vervoering nie.
“Onthou jy die digter Marthinus Maritz?” vra ek.
“Ja,” sê Theo verbaas, “hoekom?”
“Ek het nou die dag weer aan hom gedink,” sê ek.
“Hy het ’n pragtige stem gehad,” sê Theo.
Hoe kon ek dit vergeet het! Sy stem was een van sy mees onderskeidende kenmerke. Geheue is selektief. Ek het die hoë boude, die swaarderige bolyf en die donker, prominente, bebaarde kop onthou. Ek het die sfeer van gevaar en verydeling wat hy om hom gedra het, onthou, die wraaklustige glinstering in sy oog, maar nie sy stem nie. Waarom?
“Ek het weer ’n roman begin skryf,” sê ek.
“O, ja?” sê Theo.
“Dit speel af in die veertigerjare,” sê ek.
“Waaroor handel dit?” vra hy. Hy lyk geïnteresseerd. Of hy veins belangstelling.
“Die buitelyne is nog onvas,” sê ek, “die verhaal is nog onbepaald.”
(’n Jong vrou kom op ’n rooi sementstoep uit. Sy dra ’n geblomde rok. Sy is verlief. Sy staan op trou. Sy is vol afwagting oor haar nuwe lewe wat sy tegemoetgaan. Sy wil die verdriet van die verlede agter haar laat. Sy het haar hart gesit op vervulling. Sy glo dat hierdie vervulling van die hart moontlik is. Daarmee wil sy die trane, die vertwyfeling en onsekerheid van die verlede goedmaak.)
“Ek dink daaraan om C.M. van den Heever te herlees,” sê ek, “hoewel daar in die prosa van daardie tyd nog geen taal vir emosionele verwikkeldheid en nuansering bestaan nie.” Ek merk hoe groot sy oë agter die brillense is. Hy staan stil, kyk voor hom, die pakkie kaarte lossies in sy hande. Hy dink na.
“Nee,” sê hy, “jy is reg. Jy gaan in die vroeë prosa nie teëkom wat jy soek nie.” Ons word onderbreek deur ’n ligte kloppie aan die deur.
Sy vrou maak die deur agter haar toe. Sy is mooi. Dit is altyd die eerste feit om by haar intrede te konstateer. Sy is ook ’n suksesvolle besigheidsvrou, en selfingenome. Sy het ’n madonna-agtige skoonheid – fyn gelaatstrekke, groot, helder oë, aanvallige krulle, en klein, skerp tandjies (soogdieragtig skerp). Maar vanoggend tel ek onmiddellik by haar binnekoms in haar nabyheid (spoor, kielwater) ’n effens onaangename, vroulike reuk op, geassosieer met menstruasie. Sou die vrou nie let op persoonlike higiëne nie? Iemand in haar prominente openbare posisie? Ek merk dat ek bloos, nie om haar onthalwe nie, maar om Theo Verwey s’n. Ek is bang dat hy die reuk ook optel en dat hierdie intieme reuk hom in my teenwoordigheid in die verleentheid sal bring. Ek groet en laat die twee so gou moontlik alleen.
Ek haas my na die teekamer, waar ons dikwels met die museumpersoneel saam tee drink. Ek hou van hulle gesprekke; dit interesseer my. Ek is leksikograaf van beroep (hoewel nie van aanvanklike opleiding nie) en het in my loopbaan nie soveel van hierdie soort blootstelling aan die wetenskap gehad nie, hoewel ek nog altyd ’n belangstelling daarin gehad het.
Die teekamer is ’n kleinerige vertrek. Teen die een muur is bokse opgestapel; daar is die reuk van beendere. Daar is ’n tafel met ’n ketel en koppies. Ou leunstoele is in ’n wye kring om ’n plat koffietafeltjie gerangskik. Freddie Ferreira is vanoggend hier, en Vera Garaszczuk, en mevrou Dudu. ’n Rukkie later daag Sof Benadé, Matroos en Nathi Gule ook op. Jare lank was ek ongeërg oor die dood, nou is ek ineens weer daarmee behep. Die woord behep is afkomstig van die Nederlandse behept, van die Middelnederlandse behachten, of beheept (waarvan die herkoms onseker is), in die sin van opgeskeep met, of gekwel deur. So het Theo Verwey dit aan my uitgelê.
Hoofstuk 3
Ons gaan voort met die letter D. Dit is die begin van Junie. Die obsessiewe, bykans perverse somerse getier raak minder. Soos iemand wat aan die einde van ’n maniese episode kom. ’n Paradyslike vredigheid sak toe. Dit raak koeler, hier en daar val selfs ’n blaar. Die poinsettias begin blom. Sedert die middel van Mei is daar reeds ’n versadiging in die lug, soggens vroeg en saans word die kleure dieper en ryker. Die aarde word geuriger. Heelwat ander plante blom ook in die herfstuin van my huisbaas. Dit is anders as die herfs en naderende winter soos ek dit ken. Die somer se bedreigende weligheid word afgelê soos ’n psigiese aantasting; daar is ’n nuwe voorneme van gevoeglikheid in die lug. Daar is die belofte van inkeer en rypheid. Selfs in hierdie provinsie, waar mens dit nie verwag nie.
Theo Verwey sit vanoggend agteroor in sy stoel gebalanseer. Moenie, wil ek sê, jy sal agteroor val. Ek het hom nog nooit vantevore so sien sit nie. Hy is diep in gedagte. Sy handpalms is dig teenmekaar en sy wysvingers rus teen sy mond. Hou hy vanoggend ’n wag voor sy mond? Wil iets uitglip? Hy is nie dié soort man nie. Ek lees hom nie so nie. Al gee ek toe dat ek hom nie goed lees nie.
Ek sit met die dik pak kaarte in my hand, die woordeboeke oop voor my. Die boonste kaart in die pak is da. Die laaste kaart is dyvelaar. Tussenin is al die kaarte met doodsverbindings.
“Da,” sê ek, “vanwaar kom dit?”
“Da, of dè, is waarskynlik ’n verkorting van daar en is die eerste keer in Afrikaans deur Pannevis opgeteken as deh en in die Patriotwoordeboek as dé.”
“Dyvelaar,” sê ek (tergerig), “soos in twyfelaar?”
“Dy-vel-aar, of te wel, dyhuidaar.”
“Waar sou hierdie dyhuidaar loop?” vra ek. “Die dyvelaar.”
“Dis ’n aar aan die onderbeen, die vena saphena,” sê hy, “nie te verwar met die dybeenslagaar nie, of die dyslagaar, die arteria femoralis nie.”
“Wat sou die dermbeen wees? En die dermbeendoring,” vra ek.
“Die dermbeen is die boonste, plat gedeelte van die heupbeen, die ilium, en die dermbeendoring is enigeen van die puntige uitsteeksels aan die dermbeen.”
“Dermbeendoring,” sê ek. Ek herhaal dit ’n paar keer om die ongewone opeenvolging van klanke in my mond te voel.
Ons luister nog steeds na madrigale van Monteverdi, uitgevoer op historiese instrumente: Madrigali guerrieri et amorosi uitgevoer deur die Taverner Consort Players, gedirigeer deur Andrew Parrott. Dit is nie my gunsteling Monteverdi-musiek nie, maar ek maak nie beswaar nie. Die volgende snit is wel wonderskoon, en ons luister in stilte daarna. “Su pastorelli vezzosi. Su, su, su, fonticelli loquaci.” (Ontwaak, babbelende fonteine.)
Theo leun agteroor in sy stoel, sy hande agter sy kop, en dit moet die uitwerking van die musiek wees, want ek raak onverwags oorval – oorspoel, oorrompel – van ’n seksuele ontvanklikheid teenoor hom soos ek nog
